دوره 15، شماره 5 - ( مرداد 1400 )
جلد 15 شماره 5 صفحات 367-358 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khakshoor Shandiz F, Shahabizadeh F, Ahi Q, Mojahedi M. The Effectiveness of Dialectical Behavioral Therapy on Stress and Cognitive Flexibility in Women With Type 2 Diabetes. Qom Univ Med Sci J 2021; 15 (5) :358-367
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3165-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3165-fa.html
خاکشور شاندیز فاطمه، شهابی زاده فاطمه، آهی قاسم، مجاهدی محیا. اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر استرس و انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1400; 15 (5) :358-367
فاطمه خاکشور شاندیز* 
1، فاطمه شهابی زاده2 ، قاسم آهی2 ، محیا مجاهدی3
1، فاطمه شهابی زاده2 ، قاسم آهی2 ، محیا مجاهدی3
1- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد فردوس، دانشگاه آزاد اسلامی، فردوس، ایران. ، f.khakshor1398@gmail.com
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.
3- گروه روانپزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.
3- گروه روانپزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
متن کامل [PDF 4162 kb]
(894 دریافت)
| چکیده (HTML) (2164 مشاهده)
متن کامل: (947 مشاهده)
مقدمه
دیابت، شایع‌ترین بیماری متابولیک در جهان است [1] که ویژگی آن سوء عملکرد در سوخت‌وساز گلوکز و ناشی از اشکالاتی در تولید با بهره‌گیری از هورمون انسولین است [2]. دیابت نوع 2 شایع‌ترین نوع دیابت بوده و ۹۰ درصد موارد بیماری را به خود اختصاص داده است [3]. پیش‌بینی می‌شود تعداد مبتلایان دیابت تا سال ۲۰۴۵ با ۴۸ درصد افزایش به ۶۲۹ میلیون نفر برسد [4]. عدم کنترل مناسب دیابت درنهایت منجر به بیماری قلب و عروق، نوروپاتی، رتینوپاتی، نفروپاتی، پای دیابتی، قطع عضو و افسردگی می‌شود [5]. همچنین افزایش شدت قند خون، محدودیت‌های غذایی و ورزش، تزریقات مکرر انسولین، زندگی این بیماران را تحت تأثیر قرار داده است [6]. بنابراین این بیماران به دلیل جدال با بیماری به طور شایع دچار استرس، احساس شکست و ناامیدی می‌شوند [7]. استرس را می‌توان واکنش‌های روانی، جسمانی، هیجانی و رفتاری انسان به هر تهدید یا فشار ادراک‌شده درونی یا محیطی دانست [8]. در بیماران دیابتی عامل فشار یا استرس همان منبع بر‌هم‌زننده تعادل روانی فرد، یعنی عدم کنترل مناسب دیابت است [9]. مطالعات نشان می‌دهند که استرس در بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت، کنترل قند خون را مختل می‌کند [11 ،10]. در همین راستا نتایج پژوهشی نشان داد که با افزایش استرس‌های مختلف، میزان قند خون نیز بالا رفت [12]. همچنین انعطاف‌پذیری شناختی یکی از عوامل مؤثر در ایجادتنش و استرس‌زندگی بیماران دیابت نوع 2 است [13]. انعطاف‌پذیری شناختی فرایندی است که طی آن توانایی فرد در برابر چالش‌های عاطفی، اجتماعی و جسمی افزایش می‌یابد [14] و شامل شش مؤلفه پذیرش، گسلش، ذهن‌آگاهی، خود به عنوان زمینه، ارزش‌ها و عمل متعهدانه است [15]. انعطاف‌پذیری روان‌شناختی به عنوان چارچوبی برای درک آسیب‌شناسی روانی و سلامت روان مطرح شده است و نقش آن در کاهش اضطراب، افسردگی و استرس [17 ،16]، افزایش سلامت روان‌شناختی و رضایت از زندگی [18] بیماران دیابتی تأیید شده است.انعطاف‌پذیری شناختی از عوامل بسیار مهم در مدیریت بهتر بیماری‌های مزمن ازجمله دیابت است [19].
امروزه رویکردهای درمانی مختلفی بر روی بیماران مبتلا به دیابت به کار گرفته شده است. یکی از درمان‌های نوین موج سومی که امروزه برای طیف وسیعی از بیماری‌های مزمن ازجمله دیابت به کار گرفته می‌شود، رفتاردرمانی دیالکتیکی است. رفتاردرمانی دیالکتیکی به عنوان یک جهان‌بینی یا دیدگاه فلسفی متخصصان بالینی را در جهت ساختن فرضیه‌های تئوریکی متناسب با مشکلات مراجعان و درمان آن‌ها راهنمایی می‌کند [20]. هدف رفتاردرمانی دیالکتیکی، تعادل‌آفرینی بین تغییر و پذیرش است تا مراجعان بتوانند پاسخ‌های هیجانی خود به رویدادها را تنظیم کنند [21]. در این روش بر مهارت‌آموزی (شامل آموزش مهارت‌های اثربخش بین‌فردی، ذهن‌آگاهی، تنظیم هیجانی، افزایش تحمل ناکامی)، پذیرش و اعتباربخشی هیجانات تأکید شده است [22]. رفتاردرمانی دیالکتیک مجموعه‌ای از فنون است برای ایجاد تغییرات در چگونگی تفکر و رفتار فرد، کاهش تفکرات منفی، تغییر نحوه زندگی و همچنین دست‌یابی به ثبات رفتاری و هیجانی [23]. اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی در کاهش استرس بیماران دیابتی [24]، در کاهش استرس بیماران مبتلابه ایدز [25]، کاهش استرس بیماران اختلال بی‌اشتهایی عصبی [26]، کاهش استرس بیماران سرطان پستان [27]، افزایش انعطاف‌پذیری شناختی بیماران قلبی‌عروقی [28]، افزایش انعطاف‌پذیری شناختی بیماران افسرده [29] و افزایش انعطاف‌پذیری شناختی زوجین متقاضی طلاق [30] تأیید شده است.
با توجه به اینکه بیماری دیابت در ایران و جهان رو به افزایش است، توجه ویژه به هر دو بعد پزشکی و روان‌شناختی در کنترل آن ضروری است، تلاش‌ها و اقدامات لازم در کنترل این بیماری غالباً بر بُعد مسائل پزشکی معطوف شده است. در حالی که بهتر است در کنار مداخلات دارویی، مداخلات روان‌شناختی بیشتری انجام پذیرد. از آنجا که پژوهش‌های محدود و اندکی در مورد اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی در مورد بیماران دیابتی نوع 2 انجام‌شده و مطالعه‌ای به طور اخص انعطاف‌پذیری شناختی و استرس را بررسی نکرده است، در این زمینه خلأ پژوهشی احساس می‌شود، از این رو هدف مطالعه حاضر تعیین اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر استرس و انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلابه دیابت نوع 2 بود و به دنبال پاسخ به این سؤال بود که آیا رفتاردرمانی دیالکتیکی بر استرس و انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلابه دیابت نوع 2 تأثیر دارد؟
روش بررسی
پژوهش حاضر شبه‌تجربی از نوع پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل تمام زنان مبتلا به دیابت مراجعه‌کننده به مرکز دیابت شهر بیرجند در 6 ماه دوم سال 1396 بود که به صورت نمونه‌گیری در دسترس 30 نفر داوطلب واجد شرایط انتخاب (حداقل حجم نمونه در مطالعات آزمایشی برای هر گروه حداقل 15 نفر توصیه‌شده است) شدند [31] و سپس به طور تصادفی در دو گروه 15نفره (یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل) جایگزین شدند. ملاک‌های ورود به پژوهش شامل داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن، دریافت تشخیص قطعی بیماری دیابت نوع 2 حداقل به مدت یک سال توسط پزشک، عدم دریافت روان‌درمانی و دارودرمانی قبل از ورود به پژوهش و سن بین ۲۰ تا ۵۰ سال بود. ملاک‌های خروج نیز شامل غیبت بیش از 2جلسه در جلسات درمان و ناقص بودن پرسش‌نامه بود. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسش‌نامه‌های زیر بود.
مقیاس استرس: این مقیاس 42سؤالی توسط لاویبوند و لاویبوند در سال 1995 ساخته شده است. در پژوهش حاضر از خرده‌مقیاس استرس (سؤالات 1، 6، 8، 11، 12، 14، 18، 22، 27، 29، 32، 33، 35، 39) استفاده شد که سؤالات را در یک طیف لیکرت ۴درجه‌ای (0= هرگز، 3= همیشه) می‌سنجد. لاویبوند و لاویبوند روایی و از پایایی آن را تأییدکردند و ضریب آلفای کرونباخ در مطالعه آنان برای خرده‌مقیاس استرس 81/0 به دست آمد [32]. ضریب آلفای کرونباخ فرم کوتاه این مقیاس 400نفری از جمعیت عمومی شهر مشهد برای استرس 82/0 گزارش شده است، همچنین ضریب همبستگی پرسش‌نامه افسردگی بک، مقیاس استرس ادراک‌شده و مقیاس اضطراب زونگ با خرده‌مقیاس استرس 49/0 به دست آمده است [33].
مقیاس انعطاف‌پذیری شناختی: ایــن مقیاس 20سؤالی توسط دنیس و وندروال در سال 2010 ساخته‌شده که خرده‌مقیاس‌های ادراک کنترل‌پذیری (سؤالات 1، 2، 4، 7، 9، 11،15)، ادراک دیدگاه‌های مختلف (سؤالات 3، 5، 6، 12، 13، 14، 20، 16، 18، 19) و ادراک توجیه رفتار (سؤالات 18، 10) را روی یک مقیاس 7درجه‌ای لیکرت (کاملاً مخالفم نمره یکتا کاملاً موافقم نمره 7) می‌سنجد [34]. دنیس و وندروال روایی هم‌زمان این پرسش‌نامه با پرسش‌نامه افسردگی بک (BDI-II) برابر با 39/0- و روایی هم‌گرایی آن با مقیاس انعطاف‌پذیری شناختی مارتین و رابین را 75/0 گزارش کردند. همچنین پایایی آن را به روش آلفای کرونباخ برای ادراک کنترل‌پذیری، ادراک گزینه‌های مختلف و ادراک توجیه رفتار به ترتیب 91/0، 84/0 و 91/0 و با روش باز‌آزمایی به ترتیب 81/0، 77/0 و 75/0 به دست آوردند [34]. در ایران شاره و همکاران روایی عاملی، هم‌گرا و هم‌زمان مطلوبی برای این پرسش‌نامه گزارش کردند و پایایی باز‌آزمایی کل مقیاس را 71/0 و خرده‌مقیاس‌های ادراک کنترل‌پذیری، ادراک گزینه‌های مختلف و ادراک توجیه رفتار را به ترتیب 55/0، 72/0 و 57/0 گزارش کرده‌اند و ضریب آلفای کرونباخ کل مقیاس را 90/0 و برای خرده‌مقیاس‌ها به ترتیب 87/0، 89/0 و 55/0 گزارش کرده‌اند [35].
پس از انتخاب و گمارش آزمودنی‌ها، همه شرکت‌کنندگان به مقیاس استرس و انعطاف‌پذیری شناختی (پیش‌آزمون) پاسخ داده و سپس برنامه مداخله رفتاردرمانی دیالکتیکی مبتنی بر فنون رفتاردرمانی دیالکتیکی قهاری [36] برای گروه آزمایش اجرا شد. اما در این مدت برای گروه کنترل مداخله خاصی صورت نگرفت. سپس از هر دو گروه پس‌آزمون گرفته شد. همچنین به دلیل رعایت ملاحظات اخلاقی یک هفته پس از برگزاری پس‌آزمون جلسات رفتاردرمانی دیالکتیکی برای گروه کنترل هم برگزار شد. پروتکل جلسات آموزش رفتاردرمانی دیالکتیکی بر اساس راهنمای کتاب فنون رفتاردرمانی دیالکتیکی قهاری تنظیم شده بود [36]. خلاصه جلسات مطابق جدول شماره 1 بود.
جهت تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 و آزمون تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و چند‌متغیره در سطح معنی‌داری 05/0 استفاده شد.
یافته‌ها
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در گروه کنترل، 6 نفر (40 نفر) بین 30 تا 20 سال، 7 نفر (47 درصد) بین 31 تا 40 سال و 2 نفر (13 درصد) بین 41-50 سال داشتند، اما در گروه آزمایش پنج نفر (33 درصد) بین 20 تا 30 سال، 9 نفر (60 نفر) بین 31 تا 40 سال و یک نفر (7 نفر) بین 41-50 سال داشتند. همچنین در گروه کنترل 10 نفر (67 نفر) بین 1 تا 5 سال و 5 نفر (33 درصد) بین 6 تا 10 سال مبتلا به دیابت بودند، اما در گروه آزمایش 9 نفر (60 درصد) بین 1 تا 5 سال، شش نفر (40 درصد) بین 6 تا 10 سال به دیابت مبتلا بودند. میانگین و انحراف معیار نمرات پیش‌آزمون پس‌آزمون متغیر انعطاف‌پذیری شناختی و مؤلفههای آن و استرس دو گروه آزمایش و کنترل در جدول شماره 2 ارائه شده است.
به منظور اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2، پس از تأیید پیش‌فرض‌های آماری (آزمون‌های کولموگروف اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن داده‌ها، آزمون لوین برای شرط برابری واریانس‌های بین‌گروهی و شرط همگنی ماتریس واریانس / کوواریانس، همسانی شیب خطوط رگرسیون از طریق بررسی اثر متقابل پیش‌آزمون و گروه) از آزمون تحلیل کوواریانس چند‌متغیره استفاده شد. نتایج آزمون نشان داد که بین دو گروه در مؤلفههای انعطاف‌پذیری شناختی تفاوت معنی‌داری وجود دارد (001/0>P، 523/14=F، 400/0=Wilks Lambda). برای بررسی اینکه گروه آزمایش و کنترل در کدام‌یک از مؤلفههای انعطاف‌پذیری شناختی با یکدیگر تفاوت دارند در جدول شماره 3 نتایج تحلیل کوواریانس تک‌متغیری گزارش شده است.
با توجه به جدول شماره 3 آماره F برای مؤلفههای ادراک کنترل‌پذیری (01/0>P،830/111=F)، ادراک دیدگاه‌های مختلف (01/0>P،423/120=F)، ادراک توجیه رفتار (01/0>P، 403/53=F) معنی‌دار است. این یافته‌ها نشانگر آن هستند که بین گروه‌ها در این مؤلفه‌ها تفاوت معنی‌داری وجود دارد. نتایج بررسی میانگین‌ها نشان می‌دهد که رفتاردرمانی دیالکتیکی موجب افزایش انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2 شد. همچنین اندازه اثر در جدول شماره 3 نشان می‌دهد که عضویت گروهی 9/13 درصد از تغییرات ادراک کنترل‌پذیری، 5/14 درصد از ادراک دیدگاه‌های مختلف، 3/50 درصد از ادراک توجیه رفتار تغییرات انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2 را تبیین می‌کند.
با توجه به جدول شماره 4 آماره F برای متغیر استرس (01/0>P، 773/336=F) معنی‌دار است. این یافته‌ها نشانگر آن هستند که بین گروه‌ها در متغیر استرس تفاوت معنی‌داری وجود دارد. نتایج بررسی میانگین‌ها نشان می‌دهد که رفتاردرمانی دیالکتیکی موجب کاهش استرس زنان مبتلا به دیابت نوع 2 شد. همچنین اندازه اثر در جدول شماره 4 نشان می‌دهد که عضویت گروهی 3/17 از تغییرات استرس زنان مبتلا به دیابت نوع 2 را تبیین می‌کند.
بحث
هدف مطالعه حاضر تعیین اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر استرس و انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2 بود. نتایج نشان داد که رفتاردرمانی دیالکتیکی موجب افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و مؤلفههای آن در زنان مبتلا به دیابت نوع 2 شده است. همسو با یافته به‌دست‌آمده مطالعه کاظمی و همکاران نشان داد که آموزش نظم‌جویی هیجان مبتنی بر رفتاردرمانی دیالکتیکی باعث کاهش افسردگی، اضطراب و استرس و افزایش انعطاف‌پذیری شناختی بیماران قلبی‌عروقی شد [28]، پژوهش صالحی نشان داد که رفتاردرمانی دیالکتیکی می‌تواند در افزایش انعطاف‌پذیری شناختی بیماران افسرده اقدام‌کننده به خودکشی مؤثر باشد [29]. همچنین در مطالعه‌ای بر روی زوجین متقاضی طلاق نشان داده شد که رفتاردرمانی دیالکتیکی در افزایش انعطاف‌پذیری شناختی مؤثر است [30]. در تبیین این یافته می‌توان گفت استرس دو جنبه ذهنی و هیجانی دارد. در رفتاردرمانی دیالکتیکی شخص می‌آموزد که با فنونی که مربوط به زمان حال است، به طور موقت از نگرش‌ها و باورهایی که ریشه در گذشته دارد و متأثر از ترس‌ها و نگرانی‌های آینده است، رها شود و این نگرش در آن‌ها به وجود می‌آید که نسبت به تمامی امور اعم از خوشایند و ناخوشایند، پذیرش بدون داوری داشته باشد. همچنین آن‌ها روش‌های تنظیم هیجان و کنترل هیجان‌های خود را می‌آموزند [37]. از طرفی در رفتاردرمانی دیالکتیکی فرد می‌آموزد که در هر لحظه از حالت هیجانی خودآگاهی داشته باشد و توجه خود را به شیوه‌های مختلف بروز هیجانات و رفتار بر اساس آن‌ها متمرکز کند. درنتیجه رفتاردرمانی دیالکتیکی فرد را قادر می‌کند با پذیرش حالات خود بدون قضاوت و تغییر عواملی که نیاز به تغییر دارند [38]، از میزان استرس و نگرانی خود بکاهد. تمرینات ذهن‌آگاهی و تنظیم هیجان و تحمل پریشانی با زیر نظر گرفتن دائم و بدون قضاوت حس‌های مربوط به استرس، بدون سعی در فرار یا اجتناب از آن‌ها، می‌توانند باعث کاهش واکنش‌های هیجانی شود که معمولاً توسط نشانه‌های استرس‌آور برانگیخته می‌شوند [22]. مشاهده بدون قضاوت افکار مرتبط با استرس ممکن است منجر به فهم و درک این نکته شود که این‌ها «فقط افکارند» و نمایانگر واقعیت یا حقیقت نیستند و لزوماً نباید باعث فرار یا رفتار اجتنابی شوند. در فرایند آموزش رفتاردرمانی دیالکتیک از افراد خواسته می‌شود با تجارب ناخوشایند خود رابطه‌ای متفاوت ایجاد کنند و با پذیرش و اعتباربخشی به احساسات ناخوشایند در مورد تصمیم درباره چگونگی پاسخ به هیجانات آگاهی داشته باشند [39]. متعاقباً این رابطه به کاهش استرس فرد منجر شود.
دیگر یافته پژوهش نشان داد که رفتاردرمانی دیالکتیکی موجب کاهش استرس زنان مبتلا به دیابت نوع 2 شده است. هرچند در زمینه یافته به‌دست‌آمده در جامعه بیماران دیابتی مطالعه‌ای به صورت مستقیم انجام نشده است، اما پژوهش‌ها از تأثیر رفتاردرمانی دیالکتیکی بر افزایش انعطاف‌پذیری شناختی حکایت دارند. به طور مثال بایگان و همکاران در مطالعه خود دریافتند رفتاردرمانی دیالکتیکی در کاهش ناگویی هیجانی، استرس و نشانه‌های بیماری در بیماران دیابتی مؤثر است [24]. پژوهش بلیر و همکاران نشان داد درمان دیالکتیک بر درمان رفتارهای مخاطره‌آمیز و علائم افسردگی، اضطراب و استرس در بیماران مبتلا ایدز مؤثر است [25]، همچنین نتایج پژوهش حاجی‌احمدی نشان‌دهنده اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی در کاهش استرس ادراک‌شده و افزایش خودکارآمدی و کیفیت زندگی بیماران سرطانی بود [27]. در به دست آمدن یافته مذکور می‌توان گفت هسته اصلی رفتاردرمانی دیالکتیکی، مهارت‌های ذهن آگاهی و نظم‌بخشی هیجانی است که به بیماران یاد می‌دهد نسبت به هیجانات، افکار و رفتارهایشان آگاه باشند، با هیجانات روبه‌رو شوند و برخلاف امیال شدید هیجانی عمل کنند (افزایش انعطاف‌پذیری شناختی)، به علاوه تمرین ناهمجوشی فکر و هیجان برای نظم‌بخشی هیجانی و کاهش بی‌ثباتی و تکانشگری بسیار اثربخش است [40]. بنابراین رفتاردرمانی دیالکتیکی و تکنیک‌ها و مهارت‌هایی که در آن به‌کاربرده می‌شود می‌تواند منجر به افزایش انعطاف‌پذیری شناختی شود. همچنین می‌توان گفت که انجام تمرینات ذهن‌آگاهی به وسیله افزایش توانایی فرد در چرخش توجهش از آنچه مفید یا مؤثر نیست (مانند تمرکز روی افکار منفی) به آنچه مفید و مؤثر است می‌تواند به تعدیل تجربه هیجانی یا به عبارتی انعطاف‌پذیری توجه در او کمک کند [41].
نتیجه‌گیری
نتایج نشان داد روش رفتاردرمانی دیالکتیکی به طور معناداری باعث افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و کاهش استرس بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 شد. بنابراین نتایج این پژوهش بیانگر سودمندی درمان موج سومی ارائه‌شده در ابعاد فردی و شناختی افراد مبتلا به دیابت بود. از این رو لازم است در مداخلات درمانی بیماران دیابتی به بهبود وضعیت روان‌شناختی آنان با استفاده از روش‌های درمانی اثربخش از جمله رفتاردرمانی دیالکتیکی توجه بیشتری مبذول شود که این امر نیازمند مطالعات بیشتر است.
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به نبود دوره‌های پیگیری بیشتر و طولانی‌تر عدم امکان انتخاب تصادفی آزمودنی‌ها اشاره کرد. همچنین یافته‌های پژوهش حاضر، به طور بالقوه تلویحات کاربردی مهمی برای ارتقای سلامت روانی افراد مبتلا به دیابت و پیشگیری از بروز اختلالات خلقی، هیجانی و استرس نشان داد. یکی از تلویحات این یافته‌ها می‌تواند این باشد که آموزش مهارت‌های رفتاردرمانی دیالکتیک به‌عنوان گروهی سودمند و مقرون‌به‌صرفه است. پیشنهاد می‌شود مطالعه حاضر برای نمونه‌هایی با حجم بیشتر و در اقشار و جوامع مختلف با فرهنگ‌های متفاوت‌تر توسط پژوهشگران دیگر تکرار شود تا قابلیت تعمیم نتایج بیشتر شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش دارای تأییدیه کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی بیرجند به کد IR.BUMS.REC.1396.2.3 است. در این پژوهش تمامی اصول اخلاقی مرتبط از جمله محرمانه بودن پرسش‌نامه‌‌ها، رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان در پژوهش و اختیار خروج از پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ند ارد.
تشکر و قدردانی
از تمامی بیماران دیابتی نوع 2 مرکز دیابت شهر بیرجند، کارکنان مرکز دیابت بیرجند و مدیر مرکز مشاوره پیوند، نهایت تشکر و قدردانی را داریم.
دیابت، شایع‌ترین بیماری متابولیک در جهان است [1] که ویژگی آن سوء عملکرد در سوخت‌وساز گلوکز و ناشی از اشکالاتی در تولید با بهره‌گیری از هورمون انسولین است [2]. دیابت نوع 2 شایع‌ترین نوع دیابت بوده و ۹۰ درصد موارد بیماری را به خود اختصاص داده است [3]. پیش‌بینی می‌شود تعداد مبتلایان دیابت تا سال ۲۰۴۵ با ۴۸ درصد افزایش به ۶۲۹ میلیون نفر برسد [4]. عدم کنترل مناسب دیابت درنهایت منجر به بیماری قلب و عروق، نوروپاتی، رتینوپاتی، نفروپاتی، پای دیابتی، قطع عضو و افسردگی می‌شود [5]. همچنین افزایش شدت قند خون، محدودیت‌های غذایی و ورزش، تزریقات مکرر انسولین، زندگی این بیماران را تحت تأثیر قرار داده است [6]. بنابراین این بیماران به دلیل جدال با بیماری به طور شایع دچار استرس، احساس شکست و ناامیدی می‌شوند [7]. استرس را می‌توان واکنش‌های روانی، جسمانی، هیجانی و رفتاری انسان به هر تهدید یا فشار ادراک‌شده درونی یا محیطی دانست [8]. در بیماران دیابتی عامل فشار یا استرس همان منبع بر‌هم‌زننده تعادل روانی فرد، یعنی عدم کنترل مناسب دیابت است [9]. مطالعات نشان می‌دهند که استرس در بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت، کنترل قند خون را مختل می‌کند [11 ،10]. در همین راستا نتایج پژوهشی نشان داد که با افزایش استرس‌های مختلف، میزان قند خون نیز بالا رفت [12]. همچنین انعطاف‌پذیری شناختی یکی از عوامل مؤثر در ایجادتنش و استرس‌زندگی بیماران دیابت نوع 2 است [13]. انعطاف‌پذیری شناختی فرایندی است که طی آن توانایی فرد در برابر چالش‌های عاطفی، اجتماعی و جسمی افزایش می‌یابد [14] و شامل شش مؤلفه پذیرش، گسلش، ذهن‌آگاهی، خود به عنوان زمینه، ارزش‌ها و عمل متعهدانه است [15]. انعطاف‌پذیری روان‌شناختی به عنوان چارچوبی برای درک آسیب‌شناسی روانی و سلامت روان مطرح شده است و نقش آن در کاهش اضطراب، افسردگی و استرس [17 ،16]، افزایش سلامت روان‌شناختی و رضایت از زندگی [18] بیماران دیابتی تأیید شده است.انعطاف‌پذیری شناختی از عوامل بسیار مهم در مدیریت بهتر بیماری‌های مزمن ازجمله دیابت است [19].
امروزه رویکردهای درمانی مختلفی بر روی بیماران مبتلا به دیابت به کار گرفته شده است. یکی از درمان‌های نوین موج سومی که امروزه برای طیف وسیعی از بیماری‌های مزمن ازجمله دیابت به کار گرفته می‌شود، رفتاردرمانی دیالکتیکی است. رفتاردرمانی دیالکتیکی به عنوان یک جهان‌بینی یا دیدگاه فلسفی متخصصان بالینی را در جهت ساختن فرضیه‌های تئوریکی متناسب با مشکلات مراجعان و درمان آن‌ها راهنمایی می‌کند [20]. هدف رفتاردرمانی دیالکتیکی، تعادل‌آفرینی بین تغییر و پذیرش است تا مراجعان بتوانند پاسخ‌های هیجانی خود به رویدادها را تنظیم کنند [21]. در این روش بر مهارت‌آموزی (شامل آموزش مهارت‌های اثربخش بین‌فردی، ذهن‌آگاهی، تنظیم هیجانی، افزایش تحمل ناکامی)، پذیرش و اعتباربخشی هیجانات تأکید شده است [22]. رفتاردرمانی دیالکتیک مجموعه‌ای از فنون است برای ایجاد تغییرات در چگونگی تفکر و رفتار فرد، کاهش تفکرات منفی، تغییر نحوه زندگی و همچنین دست‌یابی به ثبات رفتاری و هیجانی [23]. اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی در کاهش استرس بیماران دیابتی [24]، در کاهش استرس بیماران مبتلابه ایدز [25]، کاهش استرس بیماران اختلال بی‌اشتهایی عصبی [26]، کاهش استرس بیماران سرطان پستان [27]، افزایش انعطاف‌پذیری شناختی بیماران قلبی‌عروقی [28]، افزایش انعطاف‌پذیری شناختی بیماران افسرده [29] و افزایش انعطاف‌پذیری شناختی زوجین متقاضی طلاق [30] تأیید شده است.
با توجه به اینکه بیماری دیابت در ایران و جهان رو به افزایش است، توجه ویژه به هر دو بعد پزشکی و روان‌شناختی در کنترل آن ضروری است، تلاش‌ها و اقدامات لازم در کنترل این بیماری غالباً بر بُعد مسائل پزشکی معطوف شده است. در حالی که بهتر است در کنار مداخلات دارویی، مداخلات روان‌شناختی بیشتری انجام پذیرد. از آنجا که پژوهش‌های محدود و اندکی در مورد اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی در مورد بیماران دیابتی نوع 2 انجام‌شده و مطالعه‌ای به طور اخص انعطاف‌پذیری شناختی و استرس را بررسی نکرده است، در این زمینه خلأ پژوهشی احساس می‌شود، از این رو هدف مطالعه حاضر تعیین اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر استرس و انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلابه دیابت نوع 2 بود و به دنبال پاسخ به این سؤال بود که آیا رفتاردرمانی دیالکتیکی بر استرس و انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلابه دیابت نوع 2 تأثیر دارد؟
روش بررسی
پژوهش حاضر شبه‌تجربی از نوع پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل تمام زنان مبتلا به دیابت مراجعه‌کننده به مرکز دیابت شهر بیرجند در 6 ماه دوم سال 1396 بود که به صورت نمونه‌گیری در دسترس 30 نفر داوطلب واجد شرایط انتخاب (حداقل حجم نمونه در مطالعات آزمایشی برای هر گروه حداقل 15 نفر توصیه‌شده است) شدند [31] و سپس به طور تصادفی در دو گروه 15نفره (یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل) جایگزین شدند. ملاک‌های ورود به پژوهش شامل داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن، دریافت تشخیص قطعی بیماری دیابت نوع 2 حداقل به مدت یک سال توسط پزشک، عدم دریافت روان‌درمانی و دارودرمانی قبل از ورود به پژوهش و سن بین ۲۰ تا ۵۰ سال بود. ملاک‌های خروج نیز شامل غیبت بیش از 2جلسه در جلسات درمان و ناقص بودن پرسش‌نامه بود. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسش‌نامه‌های زیر بود.
مقیاس استرس: این مقیاس 42سؤالی توسط لاویبوند و لاویبوند در سال 1995 ساخته شده است. در پژوهش حاضر از خرده‌مقیاس استرس (سؤالات 1، 6، 8، 11، 12، 14، 18، 22، 27، 29، 32، 33، 35، 39) استفاده شد که سؤالات را در یک طیف لیکرت ۴درجه‌ای (0= هرگز، 3= همیشه) می‌سنجد. لاویبوند و لاویبوند روایی و از پایایی آن را تأییدکردند و ضریب آلفای کرونباخ در مطالعه آنان برای خرده‌مقیاس استرس 81/0 به دست آمد [32]. ضریب آلفای کرونباخ فرم کوتاه این مقیاس 400نفری از جمعیت عمومی شهر مشهد برای استرس 82/0 گزارش شده است، همچنین ضریب همبستگی پرسش‌نامه افسردگی بک، مقیاس استرس ادراک‌شده و مقیاس اضطراب زونگ با خرده‌مقیاس استرس 49/0 به دست آمده است [33].
مقیاس انعطاف‌پذیری شناختی: ایــن مقیاس 20سؤالی توسط دنیس و وندروال در سال 2010 ساخته‌شده که خرده‌مقیاس‌های ادراک کنترل‌پذیری (سؤالات 1، 2، 4، 7، 9، 11،15)، ادراک دیدگاه‌های مختلف (سؤالات 3، 5، 6، 12، 13، 14، 20، 16، 18، 19) و ادراک توجیه رفتار (سؤالات 18، 10) را روی یک مقیاس 7درجه‌ای لیکرت (کاملاً مخالفم نمره یکتا کاملاً موافقم نمره 7) می‌سنجد [34]. دنیس و وندروال روایی هم‌زمان این پرسش‌نامه با پرسش‌نامه افسردگی بک (BDI-II) برابر با 39/0- و روایی هم‌گرایی آن با مقیاس انعطاف‌پذیری شناختی مارتین و رابین را 75/0 گزارش کردند. همچنین پایایی آن را به روش آلفای کرونباخ برای ادراک کنترل‌پذیری، ادراک گزینه‌های مختلف و ادراک توجیه رفتار به ترتیب 91/0، 84/0 و 91/0 و با روش باز‌آزمایی به ترتیب 81/0، 77/0 و 75/0 به دست آوردند [34]. در ایران شاره و همکاران روایی عاملی، هم‌گرا و هم‌زمان مطلوبی برای این پرسش‌نامه گزارش کردند و پایایی باز‌آزمایی کل مقیاس را 71/0 و خرده‌مقیاس‌های ادراک کنترل‌پذیری، ادراک گزینه‌های مختلف و ادراک توجیه رفتار را به ترتیب 55/0، 72/0 و 57/0 گزارش کرده‌اند و ضریب آلفای کرونباخ کل مقیاس را 90/0 و برای خرده‌مقیاس‌ها به ترتیب 87/0، 89/0 و 55/0 گزارش کرده‌اند [35].
پس از انتخاب و گمارش آزمودنی‌ها، همه شرکت‌کنندگان به مقیاس استرس و انعطاف‌پذیری شناختی (پیش‌آزمون) پاسخ داده و سپس برنامه مداخله رفتاردرمانی دیالکتیکی مبتنی بر فنون رفتاردرمانی دیالکتیکی قهاری [36] برای گروه آزمایش اجرا شد. اما در این مدت برای گروه کنترل مداخله خاصی صورت نگرفت. سپس از هر دو گروه پس‌آزمون گرفته شد. همچنین به دلیل رعایت ملاحظات اخلاقی یک هفته پس از برگزاری پس‌آزمون جلسات رفتاردرمانی دیالکتیکی برای گروه کنترل هم برگزار شد. پروتکل جلسات آموزش رفتاردرمانی دیالکتیکی بر اساس راهنمای کتاب فنون رفتاردرمانی دیالکتیکی قهاری تنظیم شده بود [36]. خلاصه جلسات مطابق جدول شماره 1 بود.
جهت تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 و آزمون تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و چند‌متغیره در سطح معنی‌داری 05/0 استفاده شد.
یافته‌ها
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در گروه کنترل، 6 نفر (40 نفر) بین 30 تا 20 سال، 7 نفر (47 درصد) بین 31 تا 40 سال و 2 نفر (13 درصد) بین 41-50 سال داشتند، اما در گروه آزمایش پنج نفر (33 درصد) بین 20 تا 30 سال، 9 نفر (60 نفر) بین 31 تا 40 سال و یک نفر (7 نفر) بین 41-50 سال داشتند. همچنین در گروه کنترل 10 نفر (67 نفر) بین 1 تا 5 سال و 5 نفر (33 درصد) بین 6 تا 10 سال مبتلا به دیابت بودند، اما در گروه آزمایش 9 نفر (60 درصد) بین 1 تا 5 سال، شش نفر (40 درصد) بین 6 تا 10 سال به دیابت مبتلا بودند. میانگین و انحراف معیار نمرات پیش‌آزمون پس‌آزمون متغیر انعطاف‌پذیری شناختی و مؤلفههای آن و استرس دو گروه آزمایش و کنترل در جدول شماره 2 ارائه شده است.
به منظور اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2، پس از تأیید پیش‌فرض‌های آماری (آزمون‌های کولموگروف اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن داده‌ها، آزمون لوین برای شرط برابری واریانس‌های بین‌گروهی و شرط همگنی ماتریس واریانس / کوواریانس، همسانی شیب خطوط رگرسیون از طریق بررسی اثر متقابل پیش‌آزمون و گروه) از آزمون تحلیل کوواریانس چند‌متغیره استفاده شد. نتایج آزمون نشان داد که بین دو گروه در مؤلفههای انعطاف‌پذیری شناختی تفاوت معنی‌داری وجود دارد (001/0>P، 523/14=F، 400/0=Wilks Lambda). برای بررسی اینکه گروه آزمایش و کنترل در کدام‌یک از مؤلفههای انعطاف‌پذیری شناختی با یکدیگر تفاوت دارند در جدول شماره 3 نتایج تحلیل کوواریانس تک‌متغیری گزارش شده است.
با توجه به جدول شماره 3 آماره F برای مؤلفههای ادراک کنترل‌پذیری (01/0>P،830/111=F)، ادراک دیدگاه‌های مختلف (01/0>P،423/120=F)، ادراک توجیه رفتار (01/0>P، 403/53=F) معنی‌دار است. این یافته‌ها نشانگر آن هستند که بین گروه‌ها در این مؤلفه‌ها تفاوت معنی‌داری وجود دارد. نتایج بررسی میانگین‌ها نشان می‌دهد که رفتاردرمانی دیالکتیکی موجب افزایش انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2 شد. همچنین اندازه اثر در جدول شماره 3 نشان می‌دهد که عضویت گروهی 9/13 درصد از تغییرات ادراک کنترل‌پذیری، 5/14 درصد از ادراک دیدگاه‌های مختلف، 3/50 درصد از ادراک توجیه رفتار تغییرات انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2 را تبیین می‌کند.
با توجه به جدول شماره 4 آماره F برای متغیر استرس (01/0>P، 773/336=F) معنی‌دار است. این یافته‌ها نشانگر آن هستند که بین گروه‌ها در متغیر استرس تفاوت معنی‌داری وجود دارد. نتایج بررسی میانگین‌ها نشان می‌دهد که رفتاردرمانی دیالکتیکی موجب کاهش استرس زنان مبتلا به دیابت نوع 2 شد. همچنین اندازه اثر در جدول شماره 4 نشان می‌دهد که عضویت گروهی 3/17 از تغییرات استرس زنان مبتلا به دیابت نوع 2 را تبیین می‌کند.
بحث
هدف مطالعه حاضر تعیین اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر استرس و انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2 بود. نتایج نشان داد که رفتاردرمانی دیالکتیکی موجب افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و مؤلفههای آن در زنان مبتلا به دیابت نوع 2 شده است. همسو با یافته به‌دست‌آمده مطالعه کاظمی و همکاران نشان داد که آموزش نظم‌جویی هیجان مبتنی بر رفتاردرمانی دیالکتیکی باعث کاهش افسردگی، اضطراب و استرس و افزایش انعطاف‌پذیری شناختی بیماران قلبی‌عروقی شد [28]، پژوهش صالحی نشان داد که رفتاردرمانی دیالکتیکی می‌تواند در افزایش انعطاف‌پذیری شناختی بیماران افسرده اقدام‌کننده به خودکشی مؤثر باشد [29]. همچنین در مطالعه‌ای بر روی زوجین متقاضی طلاق نشان داده شد که رفتاردرمانی دیالکتیکی در افزایش انعطاف‌پذیری شناختی مؤثر است [30]. در تبیین این یافته می‌توان گفت استرس دو جنبه ذهنی و هیجانی دارد. در رفتاردرمانی دیالکتیکی شخص می‌آموزد که با فنونی که مربوط به زمان حال است، به طور موقت از نگرش‌ها و باورهایی که ریشه در گذشته دارد و متأثر از ترس‌ها و نگرانی‌های آینده است، رها شود و این نگرش در آن‌ها به وجود می‌آید که نسبت به تمامی امور اعم از خوشایند و ناخوشایند، پذیرش بدون داوری داشته باشد. همچنین آن‌ها روش‌های تنظیم هیجان و کنترل هیجان‌های خود را می‌آموزند [37]. از طرفی در رفتاردرمانی دیالکتیکی فرد می‌آموزد که در هر لحظه از حالت هیجانی خودآگاهی داشته باشد و توجه خود را به شیوه‌های مختلف بروز هیجانات و رفتار بر اساس آن‌ها متمرکز کند. درنتیجه رفتاردرمانی دیالکتیکی فرد را قادر می‌کند با پذیرش حالات خود بدون قضاوت و تغییر عواملی که نیاز به تغییر دارند [38]، از میزان استرس و نگرانی خود بکاهد. تمرینات ذهن‌آگاهی و تنظیم هیجان و تحمل پریشانی با زیر نظر گرفتن دائم و بدون قضاوت حس‌های مربوط به استرس، بدون سعی در فرار یا اجتناب از آن‌ها، می‌توانند باعث کاهش واکنش‌های هیجانی شود که معمولاً توسط نشانه‌های استرس‌آور برانگیخته می‌شوند [22]. مشاهده بدون قضاوت افکار مرتبط با استرس ممکن است منجر به فهم و درک این نکته شود که این‌ها «فقط افکارند» و نمایانگر واقعیت یا حقیقت نیستند و لزوماً نباید باعث فرار یا رفتار اجتنابی شوند. در فرایند آموزش رفتاردرمانی دیالکتیک از افراد خواسته می‌شود با تجارب ناخوشایند خود رابطه‌ای متفاوت ایجاد کنند و با پذیرش و اعتباربخشی به احساسات ناخوشایند در مورد تصمیم درباره چگونگی پاسخ به هیجانات آگاهی داشته باشند [39]. متعاقباً این رابطه به کاهش استرس فرد منجر شود.
دیگر یافته پژوهش نشان داد که رفتاردرمانی دیالکتیکی موجب کاهش استرس زنان مبتلا به دیابت نوع 2 شده است. هرچند در زمینه یافته به‌دست‌آمده در جامعه بیماران دیابتی مطالعه‌ای به صورت مستقیم انجام نشده است، اما پژوهش‌ها از تأثیر رفتاردرمانی دیالکتیکی بر افزایش انعطاف‌پذیری شناختی حکایت دارند. به طور مثال بایگان و همکاران در مطالعه خود دریافتند رفتاردرمانی دیالکتیکی در کاهش ناگویی هیجانی، استرس و نشانه‌های بیماری در بیماران دیابتی مؤثر است [24]. پژوهش بلیر و همکاران نشان داد درمان دیالکتیک بر درمان رفتارهای مخاطره‌آمیز و علائم افسردگی، اضطراب و استرس در بیماران مبتلا ایدز مؤثر است [25]، همچنین نتایج پژوهش حاجی‌احمدی نشان‌دهنده اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی در کاهش استرس ادراک‌شده و افزایش خودکارآمدی و کیفیت زندگی بیماران سرطانی بود [27]. در به دست آمدن یافته مذکور می‌توان گفت هسته اصلی رفتاردرمانی دیالکتیکی، مهارت‌های ذهن آگاهی و نظم‌بخشی هیجانی است که به بیماران یاد می‌دهد نسبت به هیجانات، افکار و رفتارهایشان آگاه باشند، با هیجانات روبه‌رو شوند و برخلاف امیال شدید هیجانی عمل کنند (افزایش انعطاف‌پذیری شناختی)، به علاوه تمرین ناهمجوشی فکر و هیجان برای نظم‌بخشی هیجانی و کاهش بی‌ثباتی و تکانشگری بسیار اثربخش است [40]. بنابراین رفتاردرمانی دیالکتیکی و تکنیک‌ها و مهارت‌هایی که در آن به‌کاربرده می‌شود می‌تواند منجر به افزایش انعطاف‌پذیری شناختی شود. همچنین می‌توان گفت که انجام تمرینات ذهن‌آگاهی به وسیله افزایش توانایی فرد در چرخش توجهش از آنچه مفید یا مؤثر نیست (مانند تمرکز روی افکار منفی) به آنچه مفید و مؤثر است می‌تواند به تعدیل تجربه هیجانی یا به عبارتی انعطاف‌پذیری توجه در او کمک کند [41].
نتیجه‌گیری
نتایج نشان داد روش رفتاردرمانی دیالکتیکی به طور معناداری باعث افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و کاهش استرس بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 شد. بنابراین نتایج این پژوهش بیانگر سودمندی درمان موج سومی ارائه‌شده در ابعاد فردی و شناختی افراد مبتلا به دیابت بود. از این رو لازم است در مداخلات درمانی بیماران دیابتی به بهبود وضعیت روان‌شناختی آنان با استفاده از روش‌های درمانی اثربخش از جمله رفتاردرمانی دیالکتیکی توجه بیشتری مبذول شود که این امر نیازمند مطالعات بیشتر است.
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به نبود دوره‌های پیگیری بیشتر و طولانی‌تر عدم امکان انتخاب تصادفی آزمودنی‌ها اشاره کرد. همچنین یافته‌های پژوهش حاضر، به طور بالقوه تلویحات کاربردی مهمی برای ارتقای سلامت روانی افراد مبتلا به دیابت و پیشگیری از بروز اختلالات خلقی، هیجانی و استرس نشان داد. یکی از تلویحات این یافته‌ها می‌تواند این باشد که آموزش مهارت‌های رفتاردرمانی دیالکتیک به‌عنوان گروهی سودمند و مقرون‌به‌صرفه است. پیشنهاد می‌شود مطالعه حاضر برای نمونه‌هایی با حجم بیشتر و در اقشار و جوامع مختلف با فرهنگ‌های متفاوت‌تر توسط پژوهشگران دیگر تکرار شود تا قابلیت تعمیم نتایج بیشتر شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش دارای تأییدیه کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی بیرجند به کد IR.BUMS.REC.1396.2.3 است. در این پژوهش تمامی اصول اخلاقی مرتبط از جمله محرمانه بودن پرسش‌نامه‌‌ها، رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان در پژوهش و اختیار خروج از پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ند ارد.
تشکر و قدردانی
از تمامی بیماران دیابتی نوع 2 مرکز دیابت شهر بیرجند، کارکنان مرکز دیابت بیرجند و مدیر مرکز مشاوره پیوند، نهایت تشکر و قدردانی را داریم.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1400/3/15 | پذیرش: 1400/5/17 | انتشار: 1400/5/10
دریافت: 1400/3/15 | پذیرش: 1400/5/17 | انتشار: 1400/5/10
فهرست منابع
1. Katebi MS, Moudi A, Dehghan F, Ghalenoei M. [Comparing the effects of family-center education with person- center on the quality of life in patient with type 2 of diabete (Persian)]. J Sabzevar Univ Med Sci. 2020; 26(6):755-61. http://jsums.medsab.ac.ir/article_1251_en.html?lang=fa
2. Shahabadi AZ, Ebrahimi Sadrabadi F. [Impact of cognitive factors on treatment of type 2 diabetes in Yazd (Persian)]. Clin Psychol Stud. 2014; 4(13):1-22. https://jcps.atu.ac.ir/article_541_en.html
3. Mohammadi SM, Rashidi M, Afkhami Ardakani M. [Type 2 diabetes and its risk factors (Persian)]. J Shahid Sadoughi Univ Med Sci. 2011; 19(2):266-80. https://jssu.ssu.ac.ir/article-1-1509-fa.pdf
4. Cho NH, Shaw JE, Karuranga S, Huang Y, da Rocha Fernandes JD, Ohlrogge AW, et al. IDF diabetes atlas: Global estimates of diabetes prevalence for 2017 and projections for 2045. Diabetes Res Clin Pract. 2018; 138:271-81. [DOI:10.1016/j.diabres.2018.02.023] [PMID] [DOI:10.1016/j.diabres.2018.02.023]
5. Young-Hyman D, de Groot M, Hill-Briggs F, Gonzalez JS, Hood K, Peyrot M. Psychosocial care for people with diabetes: A position statement of the American Diabetes Association. Diabetes Care. 2016; 39(12):2126-40. [DOI:10.2337/dc16-2053] [PMID] [PMCID] [DOI:10.2337/dc16-2053]
6. Safavi M, Samadi N, Mahmoodi M. [The relationship between self-concept and quality of life in patients with type 2 diabetes (Persian)]. Med Sci. 2013; 23(2):148-53. https://tmuj.iautmu.ac.ir/browse.php?a_id=682&sid=1&slc_lang=en
7. Moghanloo VA, Moghanloo RA, Moazezi M. Effectiveness of acceptance and commitment therapy for depression, psychological well-being and feeling of guilt in 7-15 years old diabetic children. Iran J Pediatr. 2015; 25(4):e2436. [DOI:10.5812/ijp.2436] [PMID] [PMCID] [DOI:10.5812/ijp.2436]
8. Danley J, Calder M, Penna S, Farrell CP, Blenner KC, Kuntz CL. Effectiveness of computerized check points in reducing inappropriate use of stress ulcer prophylaxis: Benefits and unintended consequences. Am J Respir Crit Care Med. 2016; 193:A3672. https://www.atsjournals.org/doi/abs/10.1164/ajrccmconference.2016.193.1_MeetingAbstracts.A3672
9. Arnsten AFT. Prefrontal cortical network connections: Key site of vulnerability in stress and schizophrenia. Int J Dev Neurosci. 2011; 29(3):215-23. [DOI:10.1016/j.ijdevneu.2011.02.006] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.ijdevneu.2011.02.006]
10. Moayedi F, Zare S, Nikbakht A. [Anxiety and depression in diabetic patient referred to Bandar Abbas diabetes clinic (Persian)]. Hormozgan Med J. 2014; 18(1):65-71. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=216990
11. Mirzaei M, Daryafti H, Fallahzadeh H, Azizi B. [Evaluation of depression, anxiety and stress in diabetic and non-diabetic patients (Persian)]. J Shahid Sadoughi Univ Med Sci. 2016; 24(5):387-97. http://jssu.ssu.ac.ir/browse.php?a_id=3619&sid=1&slc_lang=en
12. Elstad E, Tusiofo C, Rosen RK, McGarvey ST. Living with Ma'i Suka: Individual, familial, cultural, and environmental stress among patients with type 2 diabetes mellitus and their caregivers in American Samoa. Prev Chronic Dis. 2008; 5(3):A79. [PMID] [PMCID]
13. Mousavinejad SM, Sanagouye Moharer G, Zarban A. [The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on cognitive flexibility and perceived stress of type II diabetic patients (Persian)]. Middle East J Disabil Stud. 2018; 8:10. [DOI:20.1001.1.23222840.1397.8.0.93.8]
14. Carbonella JY, Timpano KR. Examining the link between hoarding symptoms and cognitive flexibility deficits. Behav Ther. 2016; 47(2):262-73. [DOI:10.1016/j.beth.2015.11.003] [PMID] [DOI:10.1016/j.beth.2015.11.003]
15. Hayes SC, Pistorello J, Levin ME. Acceptance and commitment therapy as a unified model of behavior change. Couns Psychol. 2012; 40(7):976-1002. [DOI:10.1177/0011000012460836] [DOI:10.1177/0011000012460836]
16. Safari Mousavi SS, Nadri M, Amiri M, Radffar F, Farokhcheh M. [The predictive role of psychological flexibility and cognitive emotion regulation strategies on depression, anxiety and stress in type 2 diabetic patients (Persian)]. Middle East J Disabil Stud. 2019; 9:50. [DOI:20.1001.1.23222840.1398.9.0.13.5]
17. Sadeghi M, Safari-Mousavi SS, Farhadi M, Amiri M. [The role of psychological flexibility and self-compassion in predicting depression, anxiety and stress in patients with type 2 diabetes (Persian)]. J Isfahan Med Sch. 2017; 35(452):1468-75. http://jims.mui.ac.ir/index.php/jims/article/view/8241
18. Bigdeli R, Dehghan F. [The effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) on psychological symptoms and life satisfaction in patients with type-2 diabetes (Persian)]. Iran J Rehabil Res Nurs. 2019; 5(4):34-42. https://ijrn.ir/article-1-330-en.html
19. Khanmohammad A, Abbasi G, Rahmani Javanmard S. [A comparative survey of self-compassion, cognition flexibility and sense of coherence in diabetic patients and individual normal (Persian)]. J Educ Psychol. 2017; 8(3):86-96. http://psyedu.toniau.ac.ir/article_612236.html?lang=en
20. Hassanvand B, Iranmanesh S, Ghadampour E, Yousefvand M. [The effectiveness of dialog-behavior therapy on changing the level of meta-cognitive beliefs in males addicted to cannabis (Persian)]. Yafte. 2020; 21(4):131-42. http://yafte.lums.ac.ir/browse.php?a_id=2813&sid=1&slc_lang=en
21. Van Dijk S. DBT made simple: A step-by-step guide to Dialectical Behavior Therapy. Oakland: New Harbinger Publications; 2013. https://books.google.com/books?id=f4iItwAACAAJ&dq
22. Skodol AE, Clark LA, Bender DS, Krueger RF, Morey LC, Verheul R, et al. Proposed changes in personality and personality disorder assessment and diagnosis for DSM-5 Part I: Description and rationale. Personal Disord. 2011; 2(1):4-22. [DOI:10.1037/a0021891] [PMID] [DOI:10.1037/a0021891]
23. Li N, Chen G, Zeng P, Pang J, Gong H, Han Y, et al. Prevalence of depression and its associated factors among Chinese elderly people: A comparison study between community-based population and hospitalized population. Psychiatry Res. 2016; 243:87-91. [DOI:10.1016/j.psychres.2016.05.030] [PMID] [DOI:10.1016/j.psychres.2016.05.030]
24. Baigan K, Khoshkonesh A, Habibi Askarabad M, Fallahzade H. [Effectiveness of dialectical behavioral group therapy in alexithymia, stress, and diabetes symptoms among type 2 diabetes patients (Persian)]. J Diabetes Nurs. 2016; 4(3):8-18. [DOI:20.1001.1.23455020.1395.4.3.7.8]
25. Belir S, Ansari Shahidi M, Mohammadi S. [Efficacy of Dialectical Behavior Therapy on risky behaviors, depression, anxiety and stress in patients with AIDS (Persian)]. Health Res J. 2018; 3(3):155-62. [DOI:10.29252/hrjbaq.3.3.155] [DOI:10.29252/hrjbaq.3.3.155]
26. Mami S, Ebrahimian S, Soltany S. [Effectiveness of dialectic behavioral therapy on depression, anxiety and stress in anorexia nervosa disorder: Four case study (Persian)]. J Urmia Univ Med Sci. 2016; 27(5):384-92. https://umj.umsu.ac.ir/browse.php?a_id=3551&slc_lang=en&sid=1&ftxt=1
27. Haji Ahmadi Foumani H, Shams Esfand Abad H, Kakavand AR. [Efficacy of dialectical behavior therapy on perceived stress, self-efficacy and quality of life in women with breast cancer (Persian)]. J Appl Psychol. 2014; 8(1):47-68. https://apsy.sbu.ac.ir/index.php/researchejuridique/article/viewFile/971/article/view/article_96090_9c0487c7f2a569703c3f5b0864005afa.pdf
28. Kazemi Rezaei SV, kakabraee k, Hosseini SS. [The effectiveness of teaching emotion regulation skill based on dialectical behavioral therapy on psychological distress and cognitive flexibility cardiovascular patients (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2019; 7(3):31-40. http://ijpn.ir/browse.php?a_id=1359&sid=1&slc_lang=en
29. Salehi M, Hamid N, Beshlideh K, Arshadi N. [Comparison of the effectiveness of holographic reprocessing and dialectical behavioral therapy on cognitive flexibility and impulsivity among depressed patients with a suicide attempt in Ilam, Iran (Persian)]. J Ilam Univ Med Sci. 2019; 27(5):1-14. [DOI:10.29252/sjimu.27.5.1] [DOI:10.29252/sjimu.27.5.1]
30. Hasani M, Ghafari A, Abolghasemi A, Taklavi S. [Effectiveness of Dialectical Behavior Therapy on cognitive flexibility, sense of continuity and marital interactions in the couples requesting for divorce (Persian)]. J Mod Psychol Res. 2019; 14(53):89-106. https://psychologyj.tabrizu.ac.ir/article_9110.html?lang=en
31. Delavar A. [Research educational and psychological (Persian)]. 45th ed. Tehran: Virayesh; 2015. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/761547
32. Lovibond PF, Lovibond SH. The structure of negative emotional states: Comparison of the Depression Anxiety Stress Scales (DASS) with the beck depression and anxiety inventories. Behav Res Ther. 1995; 33(3):335-43. [DOI:10.1016/0005-7967(94)00075-U] [PMID] [DOI:10.1016/0005-7967(94)00075-U]
33. Sahebi A, Asghari MJ, Salari RS. [Validation of Depression Anxiety and Stress Scale (DASS-21) for an Iranian population (Persian)]. J Dev Psychol. 2005; 1(4):36-54. http://jip.azad.ac.ir/article_512443_en.html
34. Dennis JP, Vander Wal JS. The cognitive flexibility inventory: Instrument development and estimates of reliability and validity. Cognit Ther Res. 2010; 34(3):241-53. [DOI:10.1007/s10608-009-9276-4] [DOI:10.1007/s10608-009-9276-4]
35. Shareh H, Roeen Fard M, Haghi E. [The effectiveness of Heimberg and Becker cognitive behavioral group therapy in improving female adolescents social anxiety and cognitive flexibility (Persian)]. J Sabzevar Univ Med Sci. 2014; 21(2):226-40. http://jsums.medsab.ac.ir/article_424.html?lang=en
36. Ghahari S. [Dialectical behaviour theapy (Persian)]. Tehran: Danzhe; 2015. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3624903
37. Arab Markadeh R, Dehghani A. [The effectiveness of group-based Dialectic Behavioral Therapy on depression and perceived stress of female students (Persian)]. J Nurs Educ. 2018; 7(6):24-30. http://jne.ir/article-1-922-en.html
38. Mousavi SA, Zare-Moghaddam A, Gomnam A, Mirbluk Bozorgi A, Hasani F. [Mindfulness from theory to therapy (Persian)]. Rooyesh. 2019; 8(1):155-70. [DOI:20.1001.1.2383353.1398.8.1.4.0]
39. Montazernia B, Mirzaian B, Akhi O, Yadollahi S. [Effectiveness of Dialectical Behavior Therapy skills training in trait and state anxiety symptoms in type II diabetics patients (Persian)]. J Mod Psychol Res. 2015; 10(37):153-68. https://psychologyj.tabrizu.ac.ir/article_4099.html?lang=en
40. DeCou CR, Comtois KA, Landes SJ. Dialectical Behavior Therapy is effective for the treatment of suicidal behavior: A meta-analysis. Behav Ther. 2019; 50(1):60-72. [DOI:10.1016/j.beth.2018.03.009] [PMID] [DOI:10.1016/j.beth.2018.03.009]
41. Taheri Daghiyan A, Qasemi Motlagh M, Mehdian H. [The effectiveness of Dialectical Behavior Therapy on anxiety and rumination in depressed patients (Persian)]. Med J Mashhad Univ Med Sci. 2019; 62(1):264-75. [DOI:10.22038/MJMS.2019.14535]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
