دوره 12، شماره 12 - ( اسفند 1397 )
جلد 12 شماره 12 صفحات 88-79 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ziaaddini Z. The role of Fatigue Severity, Sleep Quality, and Occupational Hardiness Dimensions in the Prediction of Psychological Strain among Nurses Working in Hospitals of Bandar Abbas and Haji Abad (Iran). Qom Univ Med Sci J 2019; 12 (12) :79-88
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2208-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2208-fa.html
ضیاالدینی زینب. نقش شدت خستگی، کیفیت خواب و ابعاد سرسختی شغلی در پیش‌بینی تنش‌های روانی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های بندرعباس و حاجی‌آباد. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (12) :79-88
گروه روانشناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی ، ziaaddini.86@gmail.com
متن کامل [PDF 703 kb]
(1405 دریافت)
| چکیده (HTML) (4911 مشاهده)
متن کامل: (1467 مشاهده)
مقدمه
پرستاری، حرفه ارزشمندی است، ولی پرستاران همواره در معرض فشار و تنش روانی قرار دارند (1). از طرفی، عواملی همچون حجم کار، مرگ و مشکلات بیماران، تعاملات و مسائل مرتبط با همراهان بیمار، تعادل بین کار، خانواده و علل دیگر می‌تواند موجب آشفتگی‌های روانی آنان شود (2). بدری‌زاده و همکاران نشان دادند 8/53% پرستاران دارای تنش روانی هستند (3). پژوهش‌های دیگر نیز سطح بین 48-20% تنش روانی را در پرستاران گزارش کرده‌اند (4،5). بنابراین هراندازه سطح تنش روانی پرستاران بالا باشد علاوه بر آسیب رساندن به خود، صدمات جبران‌ناپذیری نیز بر بیماران وارد می‌آید (6،7). Kawano در مطالعه‌ای بر روی پرستاران ژاپنی عنوان کرد نبود مشکلات روان‌شناختی در پرستاران می‌تواند عامل بسیار مهمی در کیفیت خدمات پرستاران باشد؛ لذا ضروری است عوامل مرتبط با تنش روانی در پرستاران شناسایی و به حداقل کاهش یابد (8).
ماهیت حرفه پرستاری به‌گونه‌ای است که پرستاران خستگی زیادی را تجربه می‌کنند و این فرضیه مطرح است که خستگی ممکن است موجب تنش‌های روانی پرستاران شود (9). خستگی، امری مهم است؛ به‌طوری‌که نتایج پژوهشی نشان می‌دهد شدت خستگی می‌تواند باعث بروز خطاهای پزشکی در پرستاران گردد (10). Smets و همکاران، خستگی را برآیندی از کمبود توان و انرژی در ابعادی همچون ذهن، جسم، فعالیت و انگیزه تعریف کردند (11). در مطالعات پیشین نیز حجم کاری زیاد پرستاران، مواجهه با بیماری‌های شدید، ابهام نقش، استرس شغلی و مشخصات سازمانی تحت عنوان عوامل زمینه‌ساز با خستگی بیان شده است (2،12،13). در کنار خستگی، پرستاران بیش از گروه‌های شغلی دیگر از کمبود خواب و پایین بودن کیفیت آن رنج می‌برند که ممکن است با تنش روانی آنان در ارتباط باشد (14). خواب، فرصتی برای تجدید قوای بدن و رهایی از تنش‌ها است که کاهش آن در پرستاران می‌تواند با آسیب‌هایی در ارتباط باشد. بحری و همکاران در مطالعه خود نشان دادند کیفیت خواب 2/69% از پرستاران نامطلوب بوده است (15). کیفیت پایین خواب و اختلالات همراه آن در بین جمعیت شاغل بسیار رایج بوده و می‌تواند برای سلامتی آنان مضر باشد (16). همچنین پایین بودن کیفیت خواب در پرستاران باعث کاهش رضایت شغلی، غیبت از کار، مشکلات جسمانی و روانی، عدم ارتباط مناسب با بیمار و درنتیجه امکان بروز خطای پزشکی می‌شود (18-16). در بررسی عوامل مرتبط با تنش‌های روانی پرستاران، به‌نظر می‌رسد میزان تحمل سختی‌های ناشی از کار یا در اصطلاح میزان سرسختی شغلی پرستاران می‌تواند با تنش‌های روانی آنان مرتبط باشد (19). ابتدا Kobasa و همکاران سرسختی روان‌شناختی را معرفی کردند (20). سرسختی روان‌شناختی به‌معنای طاقت، توانایی و تحمل در موقعیت‌های مشکل و سخت زندگی است (21) و افراد دارای سرسختی بالا می‌توانند بسیاری از مشکلات طاقت‌فرسای زندگی را تاب بیاورند (22). سرسختی شغلی به‌عنوان توانایی و تحمل موقعیت‌های مشکل و سخت شغلی تعریف می‌شود (23). سرسختی از سه مؤلفه تعهد، کنترل و چالش یا مبارزه‌جویی تشکیل شده است. فرد دارای تعهد بالا، به اهمیت ارزش و معنای اینکه چه کسی است و چه فعالیت‌هایی انجام می‌دهد، پی برده است. افرادی با کنترل بالا، افرادی قوی و توانا هستند، رویدادهای زندگی را قابل‌کنترل می‌دانند و باور دارند می‌توانند با تلاش، رویدادهای زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. افراد دارای ویژگی چالش، احساس ترس کمی دارند و بر این باورند که تغییر و دگرگونی لازمه زندگی است (24). سرسختی شغلی نیز می‌تواند فرد را در برابر سختی‌ها و دشواری‌های شغلی حفظ و از تسلیم شدن وی جلوگیری کند (25)، پرستارانی‌که دارای سرسختی بالایی هستند، بهتر می‌توانند فشارهای روانی ناشی از شغل را تحمل کنند (24)، کمتر دچار فرسودگی شغلی شوند (26) و در نهایت، از سلامت روانی بیشتری بهره ببرند (27). با توجه به مطالب عنوان‌شده، وجود تنش‌های روانی می‌تواند موجب آسیب‌رسانی به پرستار و بیمار شود و کیفیت خدمات آنان را کاهش دهد؛ بنابراین توجه به تنش‌های روانی پرستاران و بررسی عوامل تأثیرگذار بر آن بسیار ضروری است؛ این پژوهش با هدف بررسی نقش شدت خستگی، کیفیت خواب و ابعاد سرسختی شغلی در پیش‌بینی تنش‌های روانی در پرستاران شاغل در بیمارستان‌های شهر بندرعباس و حاجی‌آباد در سال 1397 انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش حاضر به روش توصیفی و از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری را تمامی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های شهر بندرعباس و حاجی‌آباد در سال 1397 تشکیل می‌دادند. براساس نظریه Gallو همکاران در تحلیل رگرسیون و طبق یک قاعده سرانگشتی برای هر متغیر پیش‌بین، حداقل 15 نفر به حجم نمونه اضافه شدند (28). همچنین به‌علت وجود پنج متغیر پیش‌بین (شدت خستگی، کیفیت خواب، کنترل، چالش و تعهد)، حداقل حجم نمونه، 75 نفر در نظر گرفته شد. جهت بالا بردن اعتبار در در نهایت، 150 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند، اما به دلیل مشغله‌های کاری پرستاران، عدم تمایل به شرکت در پژوهش، همچنین پاسخگویی ناقص به ابزارهای پژوهش از سوی پرستاران و تعداد پرسشنامه‌های تکمیل‌شده، 126 نفر (86 نفر از بیمارستان‌های بندرعباس و 40 نفر از بیمارستان حاجی‌آباد) وارد مطالعه شدند. روند پژوهش به این صورت بود که پس از انتخاب موضوع و مراجعه به مدیریت شبکه بهداشت درمان بندرعباس و حاجی‌آباد و کسب مجوزهای لازم، با مراجعه به بیمارستان‌ها و با همکاری مسئولان و رعایت جوانب اخلاقی مبنی بر داوطلبانه بودن شرکت در پژوهش، عدم ذکر نام و پنهان ماندن اطلاعات شخصی، نمونه‌های مورد مطالعه به‌صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و به ابزارهای پژوهش پاسخ دادند. معیارهای ورود به مطالعه شامل: اشتغال به حرفه پرستاری در بیمارستان‌های شهر بندرعباس، همچنین رضایت کامل در جهت پاسخ دادن به ابزارهای پژوهش بود.
ابزارهای پژوهش به شرح زیر بود:
پرسشنامه تنش روانی (PSQ): این پرسشنامه با 10 سؤال و در چهار حیطه فشارهای شخصی، فشارهای محیطی، فشارهای روانی و فشارهای جسمی توسط Osipow در سال 2001 طراحی شد. نمره‌گذاری این مقیاس براساس طیف لیکرتی 5 درجه‌ای از به‌ندرت (1) تا بیشتر اوقات (5) قرار دارد و نمرات بالاتر، نشان‌دهنده تنش روانی بیشتر است (29). در پژوهش محمدی و روشن‌زاده، پایایی این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، 91/0 گزارش شد (30). در پژوهش سلیمی و بشیر گنبدی نیز ضریب آلفای کرونباخ، 93/0 تعیین شد (19).
مقیاس سنجش شدت خستگی (FSS): این مقیاس با 9 سؤال توسط Krupp و همکاران به‌منظور بررسی شدت خستگی ساخته شده است. نمره‌گذاری این مقیاس براساس طیف لیکرتی 7 درجه‌ای از کاملاً مخالفم (1) تا کاملاً موافقم (7) قرار دارد و نمرات بالاتر، نشان‌دهنده شدت خستگی بیشتر است (31). شاهواروقی فراهانی و همکاران در بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی این پرسشنامه در داخل، میزان پایایی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، 96/0 گزارش کردند (32).
پرسشنامه کیفیت خواب پترزبورگ (PSQI): این پرسشنامه توسط Buysse و همکاران به‌منظور بررسی کیفیت خواب در افراد بزرگسال طراحی شده است. این پرسشنامه به‌طورکلی 9 سؤال دارد که سؤال پنجم آن خود به 10 سؤال دیگر تقسیم می‌شود و درمجموع، دارای 18 سؤال است. این پرسشنامه 7 حوزه مختلف شامل: کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، مدت‌زمان خواب، اختلال خواب، استفاده از داروی خواب‌آور، اختلال در عملکرد روزانه و بازدهی خواب را اندازه‌گیری می‌کند که مجموع این حوزه‌ها نشان‌دهنده کیفیت خواب می‌باشد. نمره‌دهی این پرسشنامه برای قسمت‌های مختلف آن فرق می‌کند و براساس طیف لیکرت به‌طورکلی بین 0 تا 3 نمره‌گذاری می‌شود که نمرات بالاتر، نشان‌دهنده کیفیت خواب نامناسب است. براساس دستورالعمل پرسشنامه، دامنه نمرات بین 0 تا 21 بوده که نمرات 5 تا 21 نشان‌دهنده کیفیت خواب نامطلوب است (33). در مطالعات داخلی ضمن تأیید روایی صوری این ابزار، پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ، 91/0، مطلوب گزارش شده است (18).
پرسشنامه سرسختی شغلی (OHQ): این پرسشنامه با 17 سؤال و 3 مؤلفه تحت عنوان کنترل، چالش و تعهد توسط Moreno Jiménez و همکاران براساس نظریه Kobasa ساخته‌شده است. نمره‌گذاری این مقیاس براساس طیف لیکرت 4 درجه از کاملاً مخالفم (1) تا کاملاً موافقم (4) بوده که نمرات بالاتر، نشان‌دهنده سرسختی شغلی بیشتر می‌باشد.
Moreno Jiménez و همکاران در بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی این مقیاس، روایی این مقیاس را با پرسشنامه عزت‌نفس روزنبرگ، بهزیستی و درگیری شغلی سنجیدند که نتایج به‌دست‌آمده حاکی از روایی همگرایی مناسب این مقیاس بود. همچنین اعتبار این مقیاس را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای کنترل، چالش، تعهد و برای کل مقیاس به‌ترتیب 76/0، 80/0، 74/0 و 86/0 گزارش کردند (23). اکبری بلوطبنگان و همکاران در هنجاریابی داخلی، اعتبار مقیاس را با استفاده از روش ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 78/0 و برای مؤلفه‌های چالش 81/0، تعهد 75/0 و برای کنترل 88/0 گزارش کردند (34).
در این پژوهش برای توصیف داده‌ها از شاخص‌های آماری مانند میانگین ± انحراف معیار و برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از آزمون‌های همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به روش گام‌به‌گام استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
نمونه پژوهش حاضر متشکل از 126 پرستار بود که 30 نفر مرد (8/23%) و 96 نفر زن (1/76%) بودند و میانگین سنی آنان 2/6±4/31 بود. نتایج آمار توصیفی و استنباطی متغیرهای پژوهش به شرح زیر است:
جدول شماره 1: ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه‌های استفاده‌شده در پژوهش حاضر
در جدول شماره 2 ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه‌های استفاده‌شده در پژوهش آمده است که براساس مقدار به‌دست‌آمده، تمامی پرسشنامه‌ها از اعتبار قابل‌قبولی برخوردارند.
جدول شماره 2: شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش
در این مطالعه میانگین تنش روانی، 85/6±37/21؛ شدت خستگی، 04/14±34/78؛ سرسختی شغلی، 16/5±19/50 و کیفیت کلی خواب، 87/2±45/5 برآورد شد. همچنین براساس نمره برش پرسشنامه کیفیت خواب، کیفیت خواب در نمونه مورد پژوهش بسیار ضعیف بود (جدول شماره 3).
جدول شماره 3: ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش
*05/0 >p و **01/0 >p
طبق رگرسیون چندگانه به روش گام‌به‌گام، مقدار تبیین تنش روانی براساس شدت خستگی، مؤلفه‌های سرسختی شغلی و کیفیت خواب تعیین گردید (جدول شماره 4).
جدول شماره 4: نتایج رگرسیون گام‌به‌گام بین متغیرهای پیش‌بین با متغیر ملاک
براساس نتایج جدول فوق، متغیرهای شدت خستگی، سرسختی شغلی، مؤلفه چالش و کنترل به‌صورت گام‌به‌گام وارد معادله رگرسیون شدند و با میزان همبستگی 78/0 توانستند 6/61% از واریانس تنش‌های روانی پرستاران را پیش‌بینی کنند که با توجه به مقدار f می‌توان گفت مدل رگرسیونی معنی‌دار بوده است (09/40f=، 01/0p<). برای بررسی سهم متغیرهای فوق در معادله رگرسیون از ضرایب استاندارد استفاده شد. با توجه به نتایج ضرایب ß استاندارد و بررسی معنی‌داری آماره t می‌توان گفت تغییر یک واحد در شدت خستگی، سرسختی شغلی، مؤلفه چالش و کنترل به‌ترتیب باعث تغییر 48/0، 38/0، 29/0- و 15/0- انحراف معیار در تنش روانی می‌شود که جهت مثبت، نشان از افزایش تنش روانی و جهت منفی، نشان از کاهش تنش روانی دارد. همچنین قابل‌ذکر است مؤلفه تعهد به دلیل اینکه تأثیر آماری معنی‌داری در مدل نداشت از معادله رگرسیون حذف گردید.
بحث
این پژوهش با هدف بررسی نقش شدت خستگی، کیفیت خواب و سرسختی شغلی در پیش‌بینی تنش‌های روانی در پرستاران شاغل در بیمارستان‌های بندرعباس و حاجی‌آباد انجام شد. نتایج به دست‌آمده نشان داد شدت خستگی با تنش روانی پرستاران رابطه دارد و می‌تواند آن‌را با میزان 48/0 پیش‌بینی کند (جدول شماره 4)؛ به این صورت که هراندازه شدت خستگی بالاتر رود انتظار می‌رود تنش روانی پرستاران نیز بدتر شود. این نتیجه با برخی از پژوهش‌های انجام‌شده، همخوانی داشت. مقدم تبریزی و همکاران در پژوهشی نشان دادند با افزایش خستگی، آرامش و سلامت روانی افراد کاهش می‌یابد (9).
پرستاران به‌علت شرایطی‌که در محیط بیمارستان تجربه می‌کنند بدون شک خستگی زیادی احساس خواهند کرد، خستگی زیاد می‌تواند آرامش جسمی و ذهنی پرستار را از حالت تعادل خارج کند و با از بین بردن توان و انرژی او، باعث افزایش آشفتگی روانی در وی گردد. در واقع، خستگی می‌تواند تمرکز و توجه پرستار را تحلیل برد و ازاین‌رو وی را ازنظر ذهنی دچار تنش کند (35). Bazazan و همکاران در پژوهشی بر روی پرستاران نشان دادند خستگی در پرستاران با مشکلات روانی آنان مرتبط بوده و می‌تواند با کاهش کیفیت زندگی آنان موجب افزایش تنش‌های روانی گردد (36). احساس خستگی باعث بی‌علاقگی و دلزدگی از کار می‌شود (37)؛ به این صورت که پرستار وقتی به محیط کاری خود که علاقه چندانی به آن ندارد وارد می‌شود از نظر ذهنی و روانی احساس آرامش نمی‌کند و همین امر می‌تواند او را ازنظر روانی در معرض مشکلات بیشتری قرار دهد. همچنین افزایش سطح خستگی می‌تواند با بروز خطاهای پزشکی نیز همراه باشد (10)، و پرستارانی‌که به دلیل خستگی دچار اشتباهاتی می‌شوند ممکن است به‌علت آسیب‌های پیش‌آمده و سرزنش‌های درونی و بیرونی، تنش روانی بیشتری را تجربه کنند. در بررسی رابطه بین کیفیت خواب و تنش روانی، نتایج به‌دست‌آمده نشان داد کیفیت خواب می‌تواند (با میزان 38/0) پیش‌بینی‌کننده تنش روانی پرستاران باشد. این نتیجه بیانگر این است که کمبود کیفیت خواب می‌تواند تنش روانی را در پرستاران افزایش دهد. بحری و همکاران در انجام پژوهشی بر روی پرستاران شهرهای گناباد و بیرجند، به این نتیجه رسیدند که کیفیت خواب نامطلوب در پرستاران اثرات منفی بر سلامت روان آنان دارد (15). همچنین زمانیان و همکاران در پژوهشی بر روی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های تهران و شیراز نشان دادند کاهش کیفیت خواب می‌تواند موجب مشکلاتی در سطح سلامت روان پرستاران شود (38). پرستارانی‌که خواب مطلوب و کافی نداشته باشند از نظر خُلق‌وخو شرایط مناسبی را تجربه نمی‌کنند و نمی‌توانند تمرکز و حواس خود را جمع کنند. درواقع خواب ناکافی و نامطلوب، سیستم بیولوژیکی آنان را به‌هم می‌ریزد و بر روی سیستم اعصاب آن‌ها تأثیر می‌گذارد (39). پرستارانی‌که خواب کافی ندارند تنش شغلی در آنان بیشتر می‌شود (18)، از کار کردن فرار می‌کنند (16) و از آن بدشان می‌آید (17) و نمی‌توانند وظایف خود را به‌خوبی انجام دهند و این عملکرد نامناسب از یک‌سوی موجب آشفتگی روانی در آنان می‌شود و از سوی دیگر، باعث میگردد تا بازخوردهای منفی از دیگران دریافت کنند که این بازخوردها می‌توانند تنش‌های روانی را در آنان افزایش دهند. بدن انسان به‌گونه‌ای است که برای تقویت جسمی و روانی خود نیاز به خواب مناسب دارد؛ حال اگر نتواند به‌اندازه کافی از خواب بهره ببرد نمی‌تواند کارایی مناسبی از خود نشان دهد که درنتیجه آشفتگی‌هایی را در سطح جسم و روان تجربه خواهد کرد.
در بررسی رابطه بین مؤلفه‌های سرسختی شغلی و تنش روانی، نتایج پژوهش حاضر نشان داد به غیر از مؤلفه تعهد، مؤلفه‌های کنترل (با میزان 19/0-) و چالش (با میزان 29/0-) می‌توانند پیش‌بینی‌کننده تنش‌های روانی پرستاران باشند. یافته‌های این پژوهش با نتایج پژوهش سلیمی و بشیر گنبدی مغایرت داشت. آنان در پژوهشی بر روی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های ملایر نشان دادند تنها مؤلفه تعهد، قادر به پیش‌بینی تنش روانی پرستاران است و مؤلفه‌های کنترل و چالش نمی‌توانند تنش روانی را پیش‌بینی کنند (19). به‌نظر می‌رسد که این دو بُعد (کنترل و چالش) بیشتر از بُعد تعهد وابسته به دنیای بیرونی هستند. در کنترل، فرد اعتقاد دارد دنیای بیرون پیش‌بینی‌پذیر و قابل‌کنترل است و در بُعد چالش، فرد احساس خطر نمی‌کند و در پی تغییر است؛ بنابراین این احتمال وجود دارد که جو حاکم بر بیمارستان‌ها در هر دو مطالعه از نظر قابل‌کنترل و پیش‌بینی‌پذیر بودن، همچنین وجود عوامل خطر متفاوت باشد که موجب چنین تفاوتی می‌شود؛ البته ذکر این نکته نیز قابل‌توجه است که بدون شک علاوه بر عوامل فرافردی، ویژگی‌های درون‌فردی پرستاران هر دو مطالعه نیز بی‌تأثیر نیست. در این زمینه، مطالعات انجام‌شده عمدتاً به بررسی رابطه سرسختی روان‌شناختی با مشکلات روانی پرداخته‌اند و کمتر سرسختی شغلی را بررسی کرده‌اند. مستغنی و سروقد در پژوهشی بر روی پرستاران بیمارستان‌های دولتی شهر شیراز با هدف بررسی رابطه مشکلات روانی با سرسختی روان‌شناختی که سازه‌ای نزدیک به سرسختی شغلی است؛ به این نتیجه رسیدند که بین سرسختی روان‌شناختی با فشار روانی پرستاران رابطه منفی و معنی‌داری وجود دارد (29). حمید و همکاران نیز در پژوهش خود بر روی دانشجویان پزشکی نشان دادند بین سرسختی روان‌شناختی و سلامت روان، رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد؛ به‌طوری‌که با افزایش سرسختی شغلی؛ شکایت‌های جسمانی، وسواس فکری عملی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و ترس مرضی کاهش پیدا می‌کند (27).
کنترل و چالش به‌عنوان مؤلفه‌های سرسختی شغلی، توان افراد را برای مقابله با وضعیت‌های غامض و بسیار دشوار زندگی بالا می‌برد و باعث میگردد فرد به این باور برسد که برای حل مشکلات زندگی نباید درمقابل آن‌ها تسلیم شود. همچنین فرد بر این باور است که با تسلیم نشدن در برابر این وضعیت‌های دشوار می‌تواند کنترل آن‌ها را به دست بگیرد و سطح سلامت خود را حفظ کند (22). سرسختی شغلی باعث میگردد فرد موقعیت را تهدیدکننده تلقی نکند و انتظار موفقیت در برابر این موقعیت برای وی دشوار باشد (40). ازنظر Beck و Sloan، افراد سرسخت موقعیت‌های ناگوار را چالش‌انگیز ارزیابی می‌کنند تا تهدیدکننده؛ بنابراین این افراد حس تعهد بیشتری نسبت به خود و کار خود، همچنین حس بیشتری از کنترل در مورد زندگی‌شان تجربه می‌کنند و عوامل فشارزا را به‌عنوان فرصت‌های بالقوه برای تغییر می‌نگرند و از این‌رو با کاهش تنش‌های روانی، سلامت روان خود را حفظ می‌کنند (41)؛ بنابراین می‌توان گفت پرستاران با سرسختی شغلی به دلیل برخورداری از سبک تبیین خوش‌بینانه، احساس توانمندی در رویارویی با مشکلات، برخورد راه‌حل‌محور با مشکلات، انتظارات مثبت در مورد پیامدها و باور به وابستگی پیامد به عمل دارند که باعث میگردد در برابر رویدادهای پیش‌بینی‌نشده و ناگوار، کمتر دچار تنش روانی شوند و سلامت روان خود را حفظ کنند.
این پژوهش مانند سایر مطالعات دارای محدودیت‌هایی بود؛ ازآنجایی‌که در این مطالعه تنها از پرسشنامه برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شد؛ لذا سوگیری‌های موجود در پاسخ به پرسشنامه و عدم کنترل متغیرها به‌نوعی توانستند نتایج را مخدوش کنند؛ بنابراین ضروری بود در تعمیم نتایج احتیاط لازم به عمل آید.
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی می‌توان نتیجه گرفت شدت خستگی پرستاران، کیفیت خواب نامناسب آنان، مؤلفه چالش و کنترل از سرسختی شغلی می‌توانند تنش‌های روانی را در پرستاران پیش‌بینی کنند. به این صورت که هر اندازه پرستاران خستگی کمتری داشته باشند، از خواب مناسب و مطلوبی برخوردارند و از نظر ویژگی چالش و کنترل در سطح بالایی قرار دارند؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت کمتر دچار تنش‌های روانی شوند. ازاین‌رو پیشنهاد می‌شود مدیران بیمارستان‌ها، همچنین مدیران پرستاری و سایر متخصصان حوزه سلامت با آگاهی از نتایج پژوهش، سعی در آموزش و مداخله برنامه‌ریزی‌هایی درصدد بهبود خستگی پرستاران، کیفیت خواب و سرسختی شغلی آنان داشته باشند تا بتوان شاهد کاهش تنش‌های روانی در پرستاران بود.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله نویسندگان این مقاله برخود لازم می‌دانند از مسئولین، همچنین تمامی پرستاران و کارمندان بیمارستان شهر بندرعباس، حاجی‌آباد و سایر اساتید و دوستانی که یاریگر ما در این پژوهش بودند صمیمانه تشکر و قدردانی نمایند.
پرستاری، حرفه ارزشمندی است، ولی پرستاران همواره در معرض فشار و تنش روانی قرار دارند (1). از طرفی، عواملی همچون حجم کار، مرگ و مشکلات بیماران، تعاملات و مسائل مرتبط با همراهان بیمار، تعادل بین کار، خانواده و علل دیگر می‌تواند موجب آشفتگی‌های روانی آنان شود (2). بدری‌زاده و همکاران نشان دادند 8/53% پرستاران دارای تنش روانی هستند (3). پژوهش‌های دیگر نیز سطح بین 48-20% تنش روانی را در پرستاران گزارش کرده‌اند (4،5). بنابراین هراندازه سطح تنش روانی پرستاران بالا باشد علاوه بر آسیب رساندن به خود، صدمات جبران‌ناپذیری نیز بر بیماران وارد می‌آید (6،7). Kawano در مطالعه‌ای بر روی پرستاران ژاپنی عنوان کرد نبود مشکلات روان‌شناختی در پرستاران می‌تواند عامل بسیار مهمی در کیفیت خدمات پرستاران باشد؛ لذا ضروری است عوامل مرتبط با تنش روانی در پرستاران شناسایی و به حداقل کاهش یابد (8).
ماهیت حرفه پرستاری به‌گونه‌ای است که پرستاران خستگی زیادی را تجربه می‌کنند و این فرضیه مطرح است که خستگی ممکن است موجب تنش‌های روانی پرستاران شود (9). خستگی، امری مهم است؛ به‌طوری‌که نتایج پژوهشی نشان می‌دهد شدت خستگی می‌تواند باعث بروز خطاهای پزشکی در پرستاران گردد (10). Smets و همکاران، خستگی را برآیندی از کمبود توان و انرژی در ابعادی همچون ذهن، جسم، فعالیت و انگیزه تعریف کردند (11). در مطالعات پیشین نیز حجم کاری زیاد پرستاران، مواجهه با بیماری‌های شدید، ابهام نقش، استرس شغلی و مشخصات سازمانی تحت عنوان عوامل زمینه‌ساز با خستگی بیان شده است (2،12،13). در کنار خستگی، پرستاران بیش از گروه‌های شغلی دیگر از کمبود خواب و پایین بودن کیفیت آن رنج می‌برند که ممکن است با تنش روانی آنان در ارتباط باشد (14). خواب، فرصتی برای تجدید قوای بدن و رهایی از تنش‌ها است که کاهش آن در پرستاران می‌تواند با آسیب‌هایی در ارتباط باشد. بحری و همکاران در مطالعه خود نشان دادند کیفیت خواب 2/69% از پرستاران نامطلوب بوده است (15). کیفیت پایین خواب و اختلالات همراه آن در بین جمعیت شاغل بسیار رایج بوده و می‌تواند برای سلامتی آنان مضر باشد (16). همچنین پایین بودن کیفیت خواب در پرستاران باعث کاهش رضایت شغلی، غیبت از کار، مشکلات جسمانی و روانی، عدم ارتباط مناسب با بیمار و درنتیجه امکان بروز خطای پزشکی می‌شود (18-16). در بررسی عوامل مرتبط با تنش‌های روانی پرستاران، به‌نظر می‌رسد میزان تحمل سختی‌های ناشی از کار یا در اصطلاح میزان سرسختی شغلی پرستاران می‌تواند با تنش‌های روانی آنان مرتبط باشد (19). ابتدا Kobasa و همکاران سرسختی روان‌شناختی را معرفی کردند (20). سرسختی روان‌شناختی به‌معنای طاقت، توانایی و تحمل در موقعیت‌های مشکل و سخت زندگی است (21) و افراد دارای سرسختی بالا می‌توانند بسیاری از مشکلات طاقت‌فرسای زندگی را تاب بیاورند (22). سرسختی شغلی به‌عنوان توانایی و تحمل موقعیت‌های مشکل و سخت شغلی تعریف می‌شود (23). سرسختی از سه مؤلفه تعهد، کنترل و چالش یا مبارزه‌جویی تشکیل شده است. فرد دارای تعهد بالا، به اهمیت ارزش و معنای اینکه چه کسی است و چه فعالیت‌هایی انجام می‌دهد، پی برده است. افرادی با کنترل بالا، افرادی قوی و توانا هستند، رویدادهای زندگی را قابل‌کنترل می‌دانند و باور دارند می‌توانند با تلاش، رویدادهای زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. افراد دارای ویژگی چالش، احساس ترس کمی دارند و بر این باورند که تغییر و دگرگونی لازمه زندگی است (24). سرسختی شغلی نیز می‌تواند فرد را در برابر سختی‌ها و دشواری‌های شغلی حفظ و از تسلیم شدن وی جلوگیری کند (25)، پرستارانی‌که دارای سرسختی بالایی هستند، بهتر می‌توانند فشارهای روانی ناشی از شغل را تحمل کنند (24)، کمتر دچار فرسودگی شغلی شوند (26) و در نهایت، از سلامت روانی بیشتری بهره ببرند (27). با توجه به مطالب عنوان‌شده، وجود تنش‌های روانی می‌تواند موجب آسیب‌رسانی به پرستار و بیمار شود و کیفیت خدمات آنان را کاهش دهد؛ بنابراین توجه به تنش‌های روانی پرستاران و بررسی عوامل تأثیرگذار بر آن بسیار ضروری است؛ این پژوهش با هدف بررسی نقش شدت خستگی، کیفیت خواب و ابعاد سرسختی شغلی در پیش‌بینی تنش‌های روانی در پرستاران شاغل در بیمارستان‌های شهر بندرعباس و حاجی‌آباد در سال 1397 انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش حاضر به روش توصیفی و از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری را تمامی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های شهر بندرعباس و حاجی‌آباد در سال 1397 تشکیل می‌دادند. براساس نظریه Gallو همکاران در تحلیل رگرسیون و طبق یک قاعده سرانگشتی برای هر متغیر پیش‌بین، حداقل 15 نفر به حجم نمونه اضافه شدند (28). همچنین به‌علت وجود پنج متغیر پیش‌بین (شدت خستگی، کیفیت خواب، کنترل، چالش و تعهد)، حداقل حجم نمونه، 75 نفر در نظر گرفته شد. جهت بالا بردن اعتبار در در نهایت، 150 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند، اما به دلیل مشغله‌های کاری پرستاران، عدم تمایل به شرکت در پژوهش، همچنین پاسخگویی ناقص به ابزارهای پژوهش از سوی پرستاران و تعداد پرسشنامه‌های تکمیل‌شده، 126 نفر (86 نفر از بیمارستان‌های بندرعباس و 40 نفر از بیمارستان حاجی‌آباد) وارد مطالعه شدند. روند پژوهش به این صورت بود که پس از انتخاب موضوع و مراجعه به مدیریت شبکه بهداشت درمان بندرعباس و حاجی‌آباد و کسب مجوزهای لازم، با مراجعه به بیمارستان‌ها و با همکاری مسئولان و رعایت جوانب اخلاقی مبنی بر داوطلبانه بودن شرکت در پژوهش، عدم ذکر نام و پنهان ماندن اطلاعات شخصی، نمونه‌های مورد مطالعه به‌صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و به ابزارهای پژوهش پاسخ دادند. معیارهای ورود به مطالعه شامل: اشتغال به حرفه پرستاری در بیمارستان‌های شهر بندرعباس، همچنین رضایت کامل در جهت پاسخ دادن به ابزارهای پژوهش بود.
ابزارهای پژوهش به شرح زیر بود:
پرسشنامه تنش روانی (PSQ): این پرسشنامه با 10 سؤال و در چهار حیطه فشارهای شخصی، فشارهای محیطی، فشارهای روانی و فشارهای جسمی توسط Osipow در سال 2001 طراحی شد. نمره‌گذاری این مقیاس براساس طیف لیکرتی 5 درجه‌ای از به‌ندرت (1) تا بیشتر اوقات (5) قرار دارد و نمرات بالاتر، نشان‌دهنده تنش روانی بیشتر است (29). در پژوهش محمدی و روشن‌زاده، پایایی این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، 91/0 گزارش شد (30). در پژوهش سلیمی و بشیر گنبدی نیز ضریب آلفای کرونباخ، 93/0 تعیین شد (19).
مقیاس سنجش شدت خستگی (FSS): این مقیاس با 9 سؤال توسط Krupp و همکاران به‌منظور بررسی شدت خستگی ساخته شده است. نمره‌گذاری این مقیاس براساس طیف لیکرتی 7 درجه‌ای از کاملاً مخالفم (1) تا کاملاً موافقم (7) قرار دارد و نمرات بالاتر، نشان‌دهنده شدت خستگی بیشتر است (31). شاهواروقی فراهانی و همکاران در بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی این پرسشنامه در داخل، میزان پایایی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، 96/0 گزارش کردند (32).
پرسشنامه کیفیت خواب پترزبورگ (PSQI): این پرسشنامه توسط Buysse و همکاران به‌منظور بررسی کیفیت خواب در افراد بزرگسال طراحی شده است. این پرسشنامه به‌طورکلی 9 سؤال دارد که سؤال پنجم آن خود به 10 سؤال دیگر تقسیم می‌شود و درمجموع، دارای 18 سؤال است. این پرسشنامه 7 حوزه مختلف شامل: کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، مدت‌زمان خواب، اختلال خواب، استفاده از داروی خواب‌آور، اختلال در عملکرد روزانه و بازدهی خواب را اندازه‌گیری می‌کند که مجموع این حوزه‌ها نشان‌دهنده کیفیت خواب می‌باشد. نمره‌دهی این پرسشنامه برای قسمت‌های مختلف آن فرق می‌کند و براساس طیف لیکرت به‌طورکلی بین 0 تا 3 نمره‌گذاری می‌شود که نمرات بالاتر، نشان‌دهنده کیفیت خواب نامناسب است. براساس دستورالعمل پرسشنامه، دامنه نمرات بین 0 تا 21 بوده که نمرات 5 تا 21 نشان‌دهنده کیفیت خواب نامطلوب است (33). در مطالعات داخلی ضمن تأیید روایی صوری این ابزار، پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ، 91/0، مطلوب گزارش شده است (18).
پرسشنامه سرسختی شغلی (OHQ): این پرسشنامه با 17 سؤال و 3 مؤلفه تحت عنوان کنترل، چالش و تعهد توسط Moreno Jiménez و همکاران براساس نظریه Kobasa ساخته‌شده است. نمره‌گذاری این مقیاس براساس طیف لیکرت 4 درجه از کاملاً مخالفم (1) تا کاملاً موافقم (4) بوده که نمرات بالاتر، نشان‌دهنده سرسختی شغلی بیشتر می‌باشد.
Moreno Jiménez و همکاران در بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی این مقیاس، روایی این مقیاس را با پرسشنامه عزت‌نفس روزنبرگ، بهزیستی و درگیری شغلی سنجیدند که نتایج به‌دست‌آمده حاکی از روایی همگرایی مناسب این مقیاس بود. همچنین اعتبار این مقیاس را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای کنترل، چالش، تعهد و برای کل مقیاس به‌ترتیب 76/0، 80/0، 74/0 و 86/0 گزارش کردند (23). اکبری بلوطبنگان و همکاران در هنجاریابی داخلی، اعتبار مقیاس را با استفاده از روش ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 78/0 و برای مؤلفه‌های چالش 81/0، تعهد 75/0 و برای کنترل 88/0 گزارش کردند (34).
در این پژوهش برای توصیف داده‌ها از شاخص‌های آماری مانند میانگین ± انحراف معیار و برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از آزمون‌های همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به روش گام‌به‌گام استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
نمونه پژوهش حاضر متشکل از 126 پرستار بود که 30 نفر مرد (8/23%) و 96 نفر زن (1/76%) بودند و میانگین سنی آنان 2/6±4/31 بود. نتایج آمار توصیفی و استنباطی متغیرهای پژوهش به شرح زیر است:
جدول شماره 1: ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه‌های استفاده‌شده در پژوهش حاضر
| پرسشنامه | ضریب آلفای کرونباخ |
| پرسشنامه تنش روانی | 88/0 |
| مقیاس سنجش شدت خستگی | 93/0 |
| پرسشنامه کیفیت خواب پترزبورگ | 77/0 |
| پرسشنامه سرسختی شغلی | 78/0 |
در جدول شماره 2 ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه‌های استفاده‌شده در پژوهش آمده است که براساس مقدار به‌دست‌آمده، تمامی پرسشنامه‌ها از اعتبار قابل‌قبولی برخوردارند.
جدول شماره 2: شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش
| متغیر | مؤلفه‌ها | میانگین ±انحراف معیار | بیشینه | کمینه |
| تنش‌های روانی | 85/6±37/21 | 39 | 10 | |
| شدت خستگی | 04/14±34/78 | 60 | 9 | |
| کیفیت خواب |
کیفیت ذهنی خواب | 70/6±07/1 | 3 | 0 |
| تأخیر در به خواب رفتن | 15/1±66/1 | 3 | 0 | |
| مدت زمان خواب | 68/0±83/0 | 3 | 0 | |
| اختلالات خواب | 48/0±95/0 | 2 | 0 | |
| استفاده از داروی خواب‌آور | 46/0±14/0 | 2 | 0 | |
| اختلال در عملکرد روزانه | 88/0±92/0 | 3 | 0 | |
| بازدهی خواب | 54/0±14/0 | 3 | 0 | |
| کیفیت کلی خواب | 87/2±45/5 | 13 | 1 | |
| سرسختی شغلی |
کنترل | 81/1±23/15 | 20 | 12 |
| چالش | 14/2±23/18 | 23 | 14 | |
| تعهد | 40/2±71/16 | 21 | 13 | |
| سرسختی شغلی | 16/5±19/50 | 64 | 41 | |
در این مطالعه میانگین تنش روانی، 85/6±37/21؛ شدت خستگی، 04/14±34/78؛ سرسختی شغلی، 16/5±19/50 و کیفیت کلی خواب، 87/2±45/5 برآورد شد. همچنین براساس نمره برش پرسشنامه کیفیت خواب، کیفیت خواب در نمونه مورد پژوهش بسیار ضعیف بود (جدول شماره 3).
جدول شماره 3: ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش
| متغیرها | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| تنش روانی | 1 | ||||||
| شدت خستگی | **61/0 | 1 | |||||
| کیفیت خواب | **58/0 | **36/0 | 1 | ||||
| کنترل | *30/0- | 05/0- | 08/0- | 1 | |||
| چالش | *20/0- | 13/0- | **52/0 | 14/0 | 1 | ||
| تعهد | 15/0- | **35/0- | **46/0 | **47/0 | 17/0 | 1 | |
| سرسختی شغلی | 16/0- | **24/0- | **78/0 | **82/0 | **82/0 | 16/0 | 1 |
طبق رگرسیون چندگانه به روش گام‌به‌گام، مقدار تبیین تنش روانی براساس شدت خستگی، مؤلفه‌های سرسختی شغلی و کیفیت خواب تعیین گردید (جدول شماره 4).
جدول شماره 4: نتایج رگرسیون گام‌به‌گام بین متغیرهای پیش‌بین با متغیر ملاک
| متغیرهای پیش‌بین | R | R Square | F | pvalue | ß | B | Std. Error | t | pvalue |
| شدت خستگی | 78/0 | 61/0 | 09/40 |
001/0 | 48/0 | 22/0 | 03/0 | 2/7 | 001/0 |
| کیفیت خواب | 38/0 | 94/0 | 16/0 | 7/5 | 001/0 | ||||
| چالش | 29/0- | 05/1- | 27/0 | 8/3- | 001/0 | ||||
| کنترل | 15/0- | 59/0- | 27/0 | 1/2- | 036/0 |
براساس نتایج جدول فوق، متغیرهای شدت خستگی، سرسختی شغلی، مؤلفه چالش و کنترل به‌صورت گام‌به‌گام وارد معادله رگرسیون شدند و با میزان همبستگی 78/0 توانستند 6/61% از واریانس تنش‌های روانی پرستاران را پیش‌بینی کنند که با توجه به مقدار f می‌توان گفت مدل رگرسیونی معنی‌دار بوده است (09/40f=، 01/0p<). برای بررسی سهم متغیرهای فوق در معادله رگرسیون از ضرایب استاندارد استفاده شد. با توجه به نتایج ضرایب ß استاندارد و بررسی معنی‌داری آماره t می‌توان گفت تغییر یک واحد در شدت خستگی، سرسختی شغلی، مؤلفه چالش و کنترل به‌ترتیب باعث تغییر 48/0، 38/0، 29/0- و 15/0- انحراف معیار در تنش روانی می‌شود که جهت مثبت، نشان از افزایش تنش روانی و جهت منفی، نشان از کاهش تنش روانی دارد. همچنین قابل‌ذکر است مؤلفه تعهد به دلیل اینکه تأثیر آماری معنی‌داری در مدل نداشت از معادله رگرسیون حذف گردید.
بحث
این پژوهش با هدف بررسی نقش شدت خستگی، کیفیت خواب و سرسختی شغلی در پیش‌بینی تنش‌های روانی در پرستاران شاغل در بیمارستان‌های بندرعباس و حاجی‌آباد انجام شد. نتایج به دست‌آمده نشان داد شدت خستگی با تنش روانی پرستاران رابطه دارد و می‌تواند آن‌را با میزان 48/0 پیش‌بینی کند (جدول شماره 4)؛ به این صورت که هراندازه شدت خستگی بالاتر رود انتظار می‌رود تنش روانی پرستاران نیز بدتر شود. این نتیجه با برخی از پژوهش‌های انجام‌شده، همخوانی داشت. مقدم تبریزی و همکاران در پژوهشی نشان دادند با افزایش خستگی، آرامش و سلامت روانی افراد کاهش می‌یابد (9).
پرستاران به‌علت شرایطی‌که در محیط بیمارستان تجربه می‌کنند بدون شک خستگی زیادی احساس خواهند کرد، خستگی زیاد می‌تواند آرامش جسمی و ذهنی پرستار را از حالت تعادل خارج کند و با از بین بردن توان و انرژی او، باعث افزایش آشفتگی روانی در وی گردد. در واقع، خستگی می‌تواند تمرکز و توجه پرستار را تحلیل برد و ازاین‌رو وی را ازنظر ذهنی دچار تنش کند (35). Bazazan و همکاران در پژوهشی بر روی پرستاران نشان دادند خستگی در پرستاران با مشکلات روانی آنان مرتبط بوده و می‌تواند با کاهش کیفیت زندگی آنان موجب افزایش تنش‌های روانی گردد (36). احساس خستگی باعث بی‌علاقگی و دلزدگی از کار می‌شود (37)؛ به این صورت که پرستار وقتی به محیط کاری خود که علاقه چندانی به آن ندارد وارد می‌شود از نظر ذهنی و روانی احساس آرامش نمی‌کند و همین امر می‌تواند او را ازنظر روانی در معرض مشکلات بیشتری قرار دهد. همچنین افزایش سطح خستگی می‌تواند با بروز خطاهای پزشکی نیز همراه باشد (10)، و پرستارانی‌که به دلیل خستگی دچار اشتباهاتی می‌شوند ممکن است به‌علت آسیب‌های پیش‌آمده و سرزنش‌های درونی و بیرونی، تنش روانی بیشتری را تجربه کنند. در بررسی رابطه بین کیفیت خواب و تنش روانی، نتایج به‌دست‌آمده نشان داد کیفیت خواب می‌تواند (با میزان 38/0) پیش‌بینی‌کننده تنش روانی پرستاران باشد. این نتیجه بیانگر این است که کمبود کیفیت خواب می‌تواند تنش روانی را در پرستاران افزایش دهد. بحری و همکاران در انجام پژوهشی بر روی پرستاران شهرهای گناباد و بیرجند، به این نتیجه رسیدند که کیفیت خواب نامطلوب در پرستاران اثرات منفی بر سلامت روان آنان دارد (15). همچنین زمانیان و همکاران در پژوهشی بر روی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های تهران و شیراز نشان دادند کاهش کیفیت خواب می‌تواند موجب مشکلاتی در سطح سلامت روان پرستاران شود (38). پرستارانی‌که خواب مطلوب و کافی نداشته باشند از نظر خُلق‌وخو شرایط مناسبی را تجربه نمی‌کنند و نمی‌توانند تمرکز و حواس خود را جمع کنند. درواقع خواب ناکافی و نامطلوب، سیستم بیولوژیکی آنان را به‌هم می‌ریزد و بر روی سیستم اعصاب آن‌ها تأثیر می‌گذارد (39). پرستارانی‌که خواب کافی ندارند تنش شغلی در آنان بیشتر می‌شود (18)، از کار کردن فرار می‌کنند (16) و از آن بدشان می‌آید (17) و نمی‌توانند وظایف خود را به‌خوبی انجام دهند و این عملکرد نامناسب از یک‌سوی موجب آشفتگی روانی در آنان می‌شود و از سوی دیگر، باعث میگردد تا بازخوردهای منفی از دیگران دریافت کنند که این بازخوردها می‌توانند تنش‌های روانی را در آنان افزایش دهند. بدن انسان به‌گونه‌ای است که برای تقویت جسمی و روانی خود نیاز به خواب مناسب دارد؛ حال اگر نتواند به‌اندازه کافی از خواب بهره ببرد نمی‌تواند کارایی مناسبی از خود نشان دهد که درنتیجه آشفتگی‌هایی را در سطح جسم و روان تجربه خواهد کرد.
در بررسی رابطه بین مؤلفه‌های سرسختی شغلی و تنش روانی، نتایج پژوهش حاضر نشان داد به غیر از مؤلفه تعهد، مؤلفه‌های کنترل (با میزان 19/0-) و چالش (با میزان 29/0-) می‌توانند پیش‌بینی‌کننده تنش‌های روانی پرستاران باشند. یافته‌های این پژوهش با نتایج پژوهش سلیمی و بشیر گنبدی مغایرت داشت. آنان در پژوهشی بر روی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های ملایر نشان دادند تنها مؤلفه تعهد، قادر به پیش‌بینی تنش روانی پرستاران است و مؤلفه‌های کنترل و چالش نمی‌توانند تنش روانی را پیش‌بینی کنند (19). به‌نظر می‌رسد که این دو بُعد (کنترل و چالش) بیشتر از بُعد تعهد وابسته به دنیای بیرونی هستند. در کنترل، فرد اعتقاد دارد دنیای بیرون پیش‌بینی‌پذیر و قابل‌کنترل است و در بُعد چالش، فرد احساس خطر نمی‌کند و در پی تغییر است؛ بنابراین این احتمال وجود دارد که جو حاکم بر بیمارستان‌ها در هر دو مطالعه از نظر قابل‌کنترل و پیش‌بینی‌پذیر بودن، همچنین وجود عوامل خطر متفاوت باشد که موجب چنین تفاوتی می‌شود؛ البته ذکر این نکته نیز قابل‌توجه است که بدون شک علاوه بر عوامل فرافردی، ویژگی‌های درون‌فردی پرستاران هر دو مطالعه نیز بی‌تأثیر نیست. در این زمینه، مطالعات انجام‌شده عمدتاً به بررسی رابطه سرسختی روان‌شناختی با مشکلات روانی پرداخته‌اند و کمتر سرسختی شغلی را بررسی کرده‌اند. مستغنی و سروقد در پژوهشی بر روی پرستاران بیمارستان‌های دولتی شهر شیراز با هدف بررسی رابطه مشکلات روانی با سرسختی روان‌شناختی که سازه‌ای نزدیک به سرسختی شغلی است؛ به این نتیجه رسیدند که بین سرسختی روان‌شناختی با فشار روانی پرستاران رابطه منفی و معنی‌داری وجود دارد (29). حمید و همکاران نیز در پژوهش خود بر روی دانشجویان پزشکی نشان دادند بین سرسختی روان‌شناختی و سلامت روان، رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد؛ به‌طوری‌که با افزایش سرسختی شغلی؛ شکایت‌های جسمانی، وسواس فکری عملی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و ترس مرضی کاهش پیدا می‌کند (27).
کنترل و چالش به‌عنوان مؤلفه‌های سرسختی شغلی، توان افراد را برای مقابله با وضعیت‌های غامض و بسیار دشوار زندگی بالا می‌برد و باعث میگردد فرد به این باور برسد که برای حل مشکلات زندگی نباید درمقابل آن‌ها تسلیم شود. همچنین فرد بر این باور است که با تسلیم نشدن در برابر این وضعیت‌های دشوار می‌تواند کنترل آن‌ها را به دست بگیرد و سطح سلامت خود را حفظ کند (22). سرسختی شغلی باعث میگردد فرد موقعیت را تهدیدکننده تلقی نکند و انتظار موفقیت در برابر این موقعیت برای وی دشوار باشد (40). ازنظر Beck و Sloan، افراد سرسخت موقعیت‌های ناگوار را چالش‌انگیز ارزیابی می‌کنند تا تهدیدکننده؛ بنابراین این افراد حس تعهد بیشتری نسبت به خود و کار خود، همچنین حس بیشتری از کنترل در مورد زندگی‌شان تجربه می‌کنند و عوامل فشارزا را به‌عنوان فرصت‌های بالقوه برای تغییر می‌نگرند و از این‌رو با کاهش تنش‌های روانی، سلامت روان خود را حفظ می‌کنند (41)؛ بنابراین می‌توان گفت پرستاران با سرسختی شغلی به دلیل برخورداری از سبک تبیین خوش‌بینانه، احساس توانمندی در رویارویی با مشکلات، برخورد راه‌حل‌محور با مشکلات، انتظارات مثبت در مورد پیامدها و باور به وابستگی پیامد به عمل دارند که باعث میگردد در برابر رویدادهای پیش‌بینی‌نشده و ناگوار، کمتر دچار تنش روانی شوند و سلامت روان خود را حفظ کنند.
این پژوهش مانند سایر مطالعات دارای محدودیت‌هایی بود؛ ازآنجایی‌که در این مطالعه تنها از پرسشنامه برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شد؛ لذا سوگیری‌های موجود در پاسخ به پرسشنامه و عدم کنترل متغیرها به‌نوعی توانستند نتایج را مخدوش کنند؛ بنابراین ضروری بود در تعمیم نتایج احتیاط لازم به عمل آید.
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی می‌توان نتیجه گرفت شدت خستگی پرستاران، کیفیت خواب نامناسب آنان، مؤلفه چالش و کنترل از سرسختی شغلی می‌توانند تنش‌های روانی را در پرستاران پیش‌بینی کنند. به این صورت که هر اندازه پرستاران خستگی کمتری داشته باشند، از خواب مناسب و مطلوبی برخوردارند و از نظر ویژگی چالش و کنترل در سطح بالایی قرار دارند؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت کمتر دچار تنش‌های روانی شوند. ازاین‌رو پیشنهاد می‌شود مدیران بیمارستان‌ها، همچنین مدیران پرستاری و سایر متخصصان حوزه سلامت با آگاهی از نتایج پژوهش، سعی در آموزش و مداخله برنامه‌ریزی‌هایی درصدد بهبود خستگی پرستاران، کیفیت خواب و سرسختی شغلی آنان داشته باشند تا بتوان شاهد کاهش تنش‌های روانی در پرستاران بود.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله نویسندگان این مقاله برخود لازم می‌دانند از مسئولین، همچنین تمامی پرستاران و کارمندان بیمارستان شهر بندرعباس، حاجی‌آباد و سایر اساتید و دوستانی که یاریگر ما در این پژوهش بودند صمیمانه تشکر و قدردانی نمایند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
پرستاری-روانپرستاری
دریافت: 1397/5/21 | پذیرش: 1397/8/26 | انتشار: 1398/2/18
دریافت: 1397/5/21 | پذیرش: 1397/8/26 | انتشار: 1398/2/18
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
