مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
دیابت یکی از شایع‌ترین‌ترین بیماری‌های مزمن است که سلامت افراد جامعه را در سراسر جهان تهدید می‌کند و سهم عمده‌ای از فرایند درمان آن برعهده بیمار است. برخورداری از آگاهی و حمایت‌های کل‌نگر و همه‌جانبه تیم درمان و خانواده و همتایان در زمینه‌های مختلف به‌ویژه مدیریت تغذیه و فعالیت فیزیکی از اهمیت بسیار بالایی برخوردارست. مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر برنامه حمایتی ارتقا سلامت بر تغذیه و فعالیت فیزیکی بیماران دیابت نوع 2 طراحی و اجرا شد. شیوع دیابت با بیش از 70 درصد رشد در کشورهای با درآمد پایین تا متوسط، از 415 میلیون از سال 2015 به 642 میلیون تا سال 2040 خواهد رسید. از سوی دیگر‌، میانگین شیوع آن در بزرگسالان 8/8 درصد می‌باشد و برطبق آمار از هر 5 ایرانی، یکی از آن‌ها مبتلابه دیابت هستند و یا ریسک بالا برای ابتلا به دیابت دارند. بنابراین برنامه‌های پیشگیری برای کاهش سرعت آن بسیار مهم است. هدف کلی مراقبت از دیابت، طولانی‌کردن عمر و جلوگیری از عوارض حاد و مزمن بیماری و افزایش کیفیت زندگی است [1، ۲].
سبک زندگی بیماران دیابتی با ریسک بالا نشان داد که ریسک فاکتورهایی مانند کاهش فعالیت‌های فیزیکی و اضافه وزن با مداخلات مؤثر می‌تواند کاهش پیدا کند. نقطه شروع این برنامه‌ها، افزایش آگاهی افراد در مورد ریسک فاکتورهای فردی مانند سن، وزن، جنس و شاخص توده بدن است [3]. بنابراین اولین گام کنترل بیماری دیابت، اصلاح رژیم غذایی می‌باشد. الگوی رژیم غذایی بر عدم مصرف چربی و اسیدهای چرب پر اشباع تأکید دارد. گام بعدی، داشتن فعالیت بدنی منظم است.فعالیت بدنی منظم با افزایش متابولیسم بدن، باعث جذب گلوکز توسط سلول‌های بدن و درنتیجه کاهش سطح گلوکز خون می‌شود. همین‌طور کلسترول خون را نیز کنترل می‌کند و باعث کاهش وزن می‌شود [4].
شرکت بیماران در جلسات آموزشی به‌صورت گروهی، سبب بیان مشکلات بیماران، پاسخ سؤالات آن‌ها توسط پرستار، ارتباط با یکدیگر و همدلی آن‌ها در کاهش استرس و افسردگی آن‌ها مؤثر است [1]. بیمار مبتلابه دیابت به‌علت محدودیت در رژیم غذایی و فعالیت و نیاز دقیق و مداوم به مراقبت از خود، دچار اختلالات روان‌شناختی و اجتماعی شود. در این میان، پرستاران و کارکنان سلامت جامعه در سیستم خدمات درمانی و مراقبتی به بیماران نقش مهمی دارند [4]. ماش و همکاران با مطالعه‌ای که بر روی کیفیت مراقبت بیماران دیابتی انجام دادند، مشخص کردند که در سال های اخیر نقص‌های بزرگی در رابطه با فقدان یک سیستم ساختاربندی شده وجود دارد. بنابراین توصیه می شود که تیمی از افراد با مهارت برای آموزش به بیماران و ارتقای سطح سلامت بیماران تشکیل دهند [5]. در مطالعه مروری که توسط می سیکاس و همکاران انجام شد نیز بر نقش پرستاران و کارکنان سلامت جامعه برای آمادگی آن‌ها و ایفای نقش خود روی بیماران دیابت نوع 2 تمرکز کرده است. استفاده از کارکنان سلامت جامعه بر پایه استراتژی مفید و مؤثر در ایجاد ارتقای سلامت و پیشگیری در بیماران مبتلابه دیابت مهم است [6].
بنابراین اجرای پروتکل‌های ارتقای سلامت وکنترل بیماری توسط بیماران، نیاز به یک برنامه حمایتی توسط تیم درمانی شامل پزشکان متخصص و پرستاران و مشاوران، در جهت بالابردن سطح آگاهی بیماران و ایجاد توان خودمراقبتی، با هدف کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض در قالب یک برنامه حمایتی میسر خواهد شد. بنابراین ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی به‌ویژه پرستاران سلامت جامعه باید نیازهای اساسی بیمار را درک کنند. علاوه‌بر آموزش حمایت همه‌جانبه عاطفی، فرهنگی، ابزاری و اجتماعی از بیماران برای کنترل بیماری‌شان کمک بگیرند. در این مطالعه با برنامه حمایتی ارتقای سلامت که شامل حمایت‌های همه‌جانبه توسط پرستار سلامت جامعه  است، به‌عنوان هماهنگ‌کننده بین اعضای تیم درمان و جامعه و بیمار می‌باشد. این مطالعه با هدف تعیین تأثیر برنامه حمایتی بر فعالیت فیزیکی و تغذیه بیماران دیابتی انجام شده است.
روش بررسی
این مطالعه از نوع نیمه‌تجربی و دارای 2 گروه آزمایش و کنترل بود. اجرای مداخله به‌صورت قبل و بعد در 2 گروه به‌منظور تعیین تأثیر برنامه ارتقای سلامت بر تغذیه و فعالیت فیزیکی بیماران دیابتی نوع 2 انجام شده است. هر 2 گروه آزمایش و کنترل، از بیمارستان بانک ملی به‌عنوان محیط پژوهش به‌دلیل در دسترس‌بودن نمونه‌ها، همکاری مساعد آن‌ها و مسئولین مربوطه و سهولت در روند انجام پژوهش، انتخاب شدند.
در این پژوهش، جامعه پژوهش شامل کلیه بیماران دیابت نوع 2 مراجعه‌کننده به درمانگاه غدد بیمارستان بانک ملی بوده است. انتخاب نمونه‌ها به‌دلیل هم‌زمانی پژوهش با همه‌گیری کووید-19 و به‌دلیل استرس و نگرانی از ابتلا این بیماران به‌ویژه به‌دلیل بیماری زمینه‌ای دیابت، خیلی کم به درمانگاه مراجعه می‌کردند و امکان ارتباط با بیماران و جمع‌کردن آن‌ها به‌صورت حضوری نبود. از مسئول درمانگاه شماره بیماران گرفته شد. با تماس تلفنی پس از معرفی خود و توضیح درباره دلیل تماس و مختصری در مورد هدف پژوهش، رضایت آنان را کسب کرده و انتخاب نمونه‌ها به‌صورت غیرتصادفی از نمونه‌هایی که در اختیار محقق قرار داده‌اند، انجام شده است. انتخاب و تخصیص نمونه‌ها از میان لیست بیماران دردسترس، 30 نفر در گروه‌های آزمایش و کنترل براساس انتخاب تیم تحقیق انجام شد (تصویر شماره 1).  
معیارهای ورود و خروج
معیارهای ورود این مطالعه شامل:
 1. حداقل6 ماه از ابتلا به دیابت در آن‌ها گذشته باشد.
2. میزان هموگلوبین ای وان سی آن‌ها بین 7/5-9 باشد.
3. بین سنین 30-80 سال باشند.
 4. بیماران دچار عوارض شدید بیماری مثل دیالیز، ناراحتی قلبی و غیره نباشد.
 5. تحت پوشش بیمه بانک ملی باشند.
معیارهای خروج شامل:
1. در حین مطالعه باردار شوند.
 2. از ادامه شرکت در طرح انصراف دهند.
3. در صورتی که فوت کنند.
برنامه ارتقای سلامت
برنامه ارتقای سلامت شامل 3 مرحله و گام اصلی است.
گام اول، بررسی و شناخت است که شامل بررسی وضعیت سلامت فردو محیط است.
گام دوم، مرحله برنامه‌ریزی حمایت است که شامل حمایت آموزشی، انگیزشی، مشاوره، ابزاری، عاطفی‌روانی و حمایت اجتماعی شامل حمایت خانواده، گروه همتایان، انجمن‌ها و استفاده از منابع اجتماعی می‌باشد.
گام سوم، ارزشیابی فرآیندی و برآیندی است (جدول شماره 1) [7، 8].
 بررسی وضعیت سلامت بیماران به‌منظور نیازسنجی بیماران و اجرای برنامه حمایتی مبتنی بر نیاز آن‌ها صورت گرفته است. به این منظور، براساس پرسش‌نامه اورم و با استفاده از اظهارات بیماران و خانواده آن‌ها که نقش مهمی در برنامه حمایتی در این مطالعه داشتند و همین‌طور بر‌اساس پرونده بالینی بیماران صورت گرفته و اطلاعات آن‌ها جمع‌آوری شد. بیماران براساس الگوی پرسش‌نامه اورم در سطح 3 نیازمندی یعنی شناخت بیماری و مراقبت از خود و محورهای انحراف از سلامتی شناسایی شدند [9].
ابزار گردآوری
ابزارهای گردآوری اطلاعات در این تحقیق عبارت بودند از:
1. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی؛ 2. فرم یادآمد غذایی 3 روزه از گروه‌های غذایی 6‌ گانه براساس استاندارد تغذیه‌ای و هرم غذایی ایرانیان طی 3 روز یادآمد غذایی؛ 3. فرم بررسی فعالیت بدنی.
تعیین پایایی فرم‌های یادآمد غذایی 3‌ روزه و بررسی فعالیت بدنی به‌صورت آزمون و آزمون مجدد بر روی 10 بیمار با فاصله 10 روزه انجام شد و ضریب همبستگی پیرسون نمره بین 2 آزمون برای فرم یادآمد غذایی 3‌ روزه 85/0 و بررسی فعالیت بدنی 89/0 به ‌دست آمد. همچنین مقدار آلفای کرونباخ (پایایی درونی) برای فرم یادآمد غذایی 3‌ روزه و فرم بررسی فعالیت بدنی به‌ترتیب 79/0 و 85/0 به ‌دست آمد. اطلاعات از طریق تکمیل فرم پرسش‌نامه طی مصاحبه تلفنی (به‌دلیل همه‌گیری کرونا) در 2 نوبت قبل از مداخله و 2 ماه پس از مداخله جمع‌آوری شد.
 پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات و شغل بود. فرم یادآمد غذایی 3‌ روزه از گروه‌های غذایی 6‌گانه براساس استانداردهای تغذیه‌ای مانند هرم غذائی آمریکا و هرم غذایی ایرانیان طی 3 روز تکمیل شد. یادآمد غذایی گروه‌های مورد مطالعه به این صورت محاسبه شده است که براساس استاندارد مذکور) مجموع 3 روز (گروه شیر و لبنیات 9 واحد، سبزیجات 15 واحد ،گوشت و تخم‌مرغ و حبوبات 9 واحد، نان و غلات و مواد نشاسته‌ای تا 33 واحد، گروه میوه‌ها 9 واحد و گروه متفرقه که شامل روغن و قند و شکر و شیرینی و شکلات و تنقلات غیرمجاز و شربت و آبمیوه) حداقل ممکن در مقدار و دفعات در نظر گرفته شده است. نمره حاصل از تغذیه سالم بین صفر و 1 گزارش شد. هرچه نمره بالاتر باشد یعنی به 1 نزدیک‌تر باشد، نشان‌دهنده بهتربودن وضعیت تغذیه و فعالیت فیزیکی فرد می‌باشد [10]. فرم فعالیت بدنی براساس زمان/دقیقه و نوع فعالیت بدنی از نوع ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، طناب‌زنی) با شدت کم (دویدن، شنا و هرگونه فعالیتی که با هدف و برنامه قبلی ورزش باشد نه فقط فعالیت‌های روزمره، طی 1 ماه براساس درصد محاسبه شد. به این‌صورت که ابتدا میانگین ورزش روزانه بر مبنای زمان/دقیقه محاسبه شد؛ سپس مجموع زمان فعالیت بدنی در 1 ماه را براساس 600 دقیقه زمان استاندارد فعالیت مشخص‌شده در کتب علمی (ورزش روزانه براساس میانگین فعالیت مفید و استاندارد 150 دقیقه در هفته می‌باشد که طی 1 ماه 600 دقیقه می‌شود)، نمره حاصل از تغذیه سالم بین صفر و 1 گزارش شد که هرچه نمره بالاتر بود نشان‌دهنده بهتربودن وضعیت فعالیت فیزیکی فرد می‌باشد [11]. مقایسه 2 گروه ازنظر متغیرهای کیفی با آزمون کای‌دو انجام شد. باتوجه‌به عدم تبعیت نمرات پرسش‌نامه یادآمد غذایی و فعالیت بدنی از توزیع نرمال مقایسه بین‌گروهی با آزمون من‌ویتنی و درون‌گروهی با آزمون ویلکاکسون انجام شد و مرز معنا‌داری اختلاف‌ها برابر یا کمتر از 05/0 قرار داده شد. تمام آزمون‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 24 انجام شد.
یافته‌ها
در این بخش با‌توجه‌به موضوع تحقیق حاضر که به «بررسی تأثیر برنامه حمایتی ارتقا سلامت بر تغذیه و فعالیت فیزیکی دیابت نوع۲» می‌پردازد، به‌منظور توصیف آماری متغیرهای تحقیق از شاخص‌های آمار توصیفی استفاده شده است.
جدول شماره 2 نشان می‌دهد 32 نفر (53 درصد) زن و 28 نفر (47 درصد) مرد بودند. میانگین و انحراف‌معیار سن شرکت در این مطالعه 60 سال با انحراف‌معیار 11 سال بود. بیشتر شرکت‌کنندگان در مطالعه، متأهل (77 درصد)، دارای تحصیلات دیپلم و زیردیپلم (76 درصد) بودند. اطلاعات جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان در مطالعه به تفکیک 2 گروه مورد بررسی نمایش داده شده است. براساس آزمون آماری کای‌دو بین 2 گروه آزمون و کنترل ازنظر متغیرهای جنس (43/0=P)، سن (62/0=P)، تأهل (33/0=P)،
 تحصیلات (65/0=P)، شغل (18/0=P) ارتباط معنا‌دار وجود ندارد. بنابراین هر 2 گروه از این نظر یکسان هستند.
براساس نتایج گزارش‌شده در جدول شماره 3 می‌توان مشاهده کرد که میانگین نمره میزان استفاده از لبنیات، سبزیجات، میوه، گوشت و مرغ و حبوبات، نان، غله، نشاسته در گروه آزمایش دارای تغییر معناداری بوده است، اما این تغییر در گروه کنترل معنا‌داری نیست. همچنین نشان نتایج داد نمره فعالیت بدنی در گروه آزمایش دارای تغییر معنا‌داری بوده است، اما این تغییر در گروه کنترل معنا‌داری نیست.
گروه کنترل از مراقبت‌های روزمره و معمول خود برخوردار بودند. پس از انجام مطالعه از محتوای آموزشی گروه آزمایش بهره‌مند شدند تا جنبه اخلاقی مطالعه رعایت شود. به بیماران توضیح داده شد که اسرار و اطلاعات آنان محفوظ خواهد ماند. از آنان رضایت گرفته شد. به این‌صورت‌که عکس رضایت‌نامه برایشان ارسال شد و پس از امضا، مجدداً ارسال کردند. به آنان توضیح داده شد که هر زمان که مایل به ادامه مشارکت در مطالعه نبودند، می‌توانند از مطالعه خارج شوند و همین‌طور به آنان توضیح داده شد که این مطالعه هیچ هزینه‌ای برای آنان نخواهد داشت و از ادمه روند درمان باز نخواهند ماند. در ضمن پزشک معالج بیماران در جریان مطالعه ما قرار گرفتند و یکی از اعضای تیم حمایتی در این مطالعه پزشک متخصص غدد می‌باشد.
بحث
مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر برنامه حمایتی ارتقا سلامت بر روی تغذیه و فعالیت فیزیکی بیماران دیابت نوع 2 طراحی و اجرا شد. در پژوهش حاضر در گروه کنترل 60 درصد از نمونه‌ها زن و 30/53 درصد از نمونه‌ها درگروه آزمون مرد بودند. ازنظر سن در گروه آزمون 56 تا 65 سال46/7 درصد و در گروه کنترل 40درصد بود. اکثریت شرکت‌کنندگان در هر 2 گروه متأهل بودند. جهت کنترل عوامل مداخله‌گر و اطمینان از همسان‌بودن 2 گروه، ازنظر مشخصات جمعیت‌شناختی نمونه‌های پژوهش شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات، شغل و غیره همسان‌سازی شدند. جهت اطمینان و درستی و صحت یافته‌ها نیز ابتدا نحوه توزیع این متغیرها با استفاده از آزمون‌های آماری با سطح معناداری کمتر از 5 درصد در 2 گروه مورد بررسی قرار گرفت. 2 گروه همگن بودند و تفاوت معنادار آماری بین 2 گروه مشاهده نشد.
طبق یافته‌های مطالعه میانگین نمره میزان استفاده از مواد غذایی مثل لبنیات، سبزیجات، میوه، گوشت و مرغ و حبوبات، نان، غله، نشاسته در گروه آزمایش دارای تغییر معنا‌داری بوده است، اما این تغییر در گروه کنترل معنا‌دار نیست. همچنین نتایج نشان داد نمره فعالیت بدنی در گروه آزمایش دارای تغییر معناداری در طول زمان مورد مطالعه بوده است، اما این تغییر در گروه کنترل معنادار نبود. در مطالعه بوث و همکاران نشان داده شده است که فعالیت‌های سبک زندگی مانند فعالیت‌های بدنی، تغذیه و استراحت، کنترل قند خون، تعامل با متخصصان و افرادی که بیمار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، به‌عنوان بخشی از برنامه‌های حمایتی ارتقا سلامت بیماران دیابت می‌باشد و بر فعالیت‌های خودکنترلی و پیروی از رژیم درمانی به‌عنوان متغیرهای خود مدیریتی بیماران تأثیر داشته است که در رابطه با تأثیر برنامه حمایتی بر فعالیت بدنی و تغذیه و خودمراقبتی بیماران با مطالعه حاضر همسو بوده است [12].
در مطالعه دیگر که فیشر و همکاران در سال 2012 با هدف حمایت از بیماران و نقش آن در مدیریت بیماری دیابت انجام دادند، مشخص شد همتایان می‌توانند نوعی پشتیبانی مداوم را برای بیماران دیگر ایجاد کنند. همتایان و همسالان افراد غیرحرفه‌ای هستند که مبتلابه دیابت هستند یا از نزدیک با مدیریت آن آشنا هستند. وظایف اصلی پشتیبانی مؤثر همتا شامل کمک در مدیریت روزانه، حمایت اجتماعی و عاطفی، ارتباط با مراقبت‌های بالینی و دسترسی مداوم به پشتیبانی است. در این مطالعه نیز ارزیابی اولیه نشان از اثربخشی برنامه‌های حمایتی برای بیماران دیابتی دارد. به‌گونه‌ای که بهبودهایی را در مدیریت علائم، رژیم غذایی، فشار خون، شاخص توده بدن و سطح قند خون برای بسیاری از کسانی که در این برنامه‌ها شرکت می‌کنند، نشان داد. برای سیاست‌گذاران نیز نتایج حاکی از یک پیام گسترده بوده که با تأکید بر عملکردهای کلیدی پشتیبانی و برنامه‌های حمایتی، برنامه‌های مدیریت دیابت را می‌توان با موفقیت در محیط‌های مختلف فرهنگی و در سیستم‌های مختلف بهداشتی انجام داد [13]. همین‌طور در مطالعه‌ای دیگر که رشیدی و همکاران با هدف بررسی تأثیر حمایت همتایان بر سطح آگاهی بیماران مبتلابه دیابت نوع 2 انجام دادند، نشان داد ه شد سطح آگاهی بیمارانی که از حمایت و تجربیات گروه همتا استفاده کرده بودند نسبت‌به گروه شاهد افزایش چشمگیری داشته است. در این پژوهش بیماران به‌نوعی از حمایت همتایان خود به‌عنوان یک نوع حمایت اجتماعی استفاده کردند. این مطالعه با نتایج مطالعه ما در استفاده از گروه همتایان با تشکیل گروه به‌صورت واتساپ به‌دلیل شرایط کرونایی به‌عنوان حمایت اجتماعی در حل مشکلات و موانع و کاهش استرس و اضطرابشان که به‌نوعی حمایت عاطفی‌روانی نیز می‌باشد و همینطور به درک اهمیت رعایت رژیم غذایی مناسب و فعالیت ورزشی منظم و دادن انگیزه به یکدیگر می‌انجامد، همسو می‌باشد [13].
در مطالعه مهبودی و همکاران، به بررسی نگرش بیماران مبتلابه دیابت نوع ۲ درزمینه رفتارهای پیشگیری‌کننده از عوارض بیماری پرداخته شد. در این مطالعه رفتارهای پیشگیری‌کننده شامل رعایت رژیم غذایی، میزان فعالیت بدنی و مدیریت درمان دارویی مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها در این مطالعه نشان داده است که بین سن و جنس، اشتغال، مدت زمان ابتلا به دیابت رابطه معناداری با نگرش بیماران وجود ندارد و بین میزان ورزش، سطح تحصیلات، مصرف میوه و سبزیجات و نگرش بیماران در رفتارهای پیشگرانه از عوارض  دیابت رابطه معنادار وجود دارد [14]. مطالعه آقایوسفی و همکاران درباره اثربخشی مقابله‌های درمانگری در نشانگرهای روان‌شناختی (استرس، کیفیت زندگی و راهبردهای مقابله‌ای) بیماران دیابتی نوع 2 نشان داد که بین راهبردهای مقابله با استرس، حمایت اجتماعی، برنامه‌ریزی برای حل مسئله و کاهش استرس و کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 رابطه معناداری وجود دارد و موجب اصلاح سبک زندگی ازجمله تغذیه و ورزش در آن‌ها شده است [15]. این مطالعه با مطالعه ما در جهت حمایت عاطفی‌روانی در بیماران دیابتی در جهت حل مشکلات و برداشتن موانع جهت رعایت رژیم غذایی صحیح و فعالیت فیزیکی آن‌ها همسو می‌باشد و مطالعه حاضر را تأیید می‌کند. در مطالعه پرهام و همکاران بین قند خون ناشتا و مراقبت از خود، فعالیت فیزیکی و سطح تحصیلات ارتباط معنا‌دار وجود دارد [16].
 در مطالعه‌ای که میسیکاس ماری و همکاران با هدف بررسی مداخله کارکنان سلامت در خود مراقبتی بیماران دیابت نوع 2 در گواتمالا انجام دادند، مداخلات مخلتفی شامل آموزش، حمایت و مشاوره اولیه با بیماران دیابت نوع ۲ مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه در طول 4 ماه بیماران مورد پیگیری قرار گرفتند و مشخص شد که میانگین هموگلوبین ای وان سی بیماران از 1/10 درصد به 9/8 درصد کاهش پیدا کرد. در این مطالعه، مشخص شد که یک برنامه خاص خودمدیریتی در بیماران دیابتی، توانسته سطح هموگلوبین ای وان سی را در جمعیت روستایی گواتمالا کاهش دهد [6]. این مطالعه نقش مثبت برنامه حمایتی آموزشی و عاطفی‌روانی و اجتماعی در درک و اصلاح رژیم غذایی و انجام فعالیت فیزیکی مطالعه ما را تأیید می‌کند.
همین‌طور درمطالعه ما با بالابردن سطح آگاهی بیماران و با حمایت‌های عاطفی‌روانی ازطریق خانواده و همتایان، موانع را از سر راه بیماران برداشته، شرایط را برای تغییر نگرش بیماران و درنتیجه تغییر رفتار تغذیه‌ای و فعالیت فیزیکی در جهت کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض بیشتر سوق داده است. این نشان‌دهنده یک رابطه معنا‌دار بین مداخله ما باتوجه‌به  متغیرهای سن و جنس و وضعیت تأهل و اشتغال، تغذیه و میزان فعالیت بدنی و سطح تحصیلات در بیماران می باشد که با مطالعه فوق همسو بود. در مطالعه زینت مطلق و همکاران در سال 1392، به اثربخشی برنامه آموزشی ارتقای آگاهی تغذیه‌ای با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی در مدیریت تغذیه‌ای بیماران توسط خودشان دست یافتند که با نتایج مطالعه ما در راستای حمایت آموزشی در اصلاح رژیم غذایی بیماران، همسو می‌باشد [17].
در مطالعه پیمان و همکاران با استفاده از تئوری پیش‌بینی شناختی‌اجتماعی به بررسی فعالیت بدنی زنان مبتلابه دیابت نوع 2 پرداختند. ازآنجاکه فعالیت بدنی یک رفتار پیچیده است و عوامل متعددی باتوجه‌به مزمن‌بودن این بیماری در آن دخیل هستند، توجه به این عوامل مختلف به نقش مثبت حمایت آموزشی و حمایت اجتماعی در تغییر سبک زندگی این افراد ازجمله فعالیت بدنی به‌طور منظم در بین زنان دیابتی پی بردند و ارتباط معنا‌داری بین آن‌ها دست یافتند. البته این مطالعه نقش جنسیت را در تأثیرپذیری از برنامه حمایتی نشان می‌دهد که با مطالعه ما غیرهمسو بوده است [18].
در مطالعه کیفی و با استفاده از مصاحبه‌های فردی باز و ساختاریافته با 50 نفر از زنان دیابتی که توسط غضنفری و همکاران در سال 1388 انجام شد، باورهای زنان دیابتی در این مطالعه را به 4 طبقه در مورد سلامت جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی تفکیک کردند [1]. با کنترل قند خون، کاهش وزن، کاهش فشار و چربی خون در طبقه سلامت جسمی که با حمایت آموزشی و ارجاع به کارشناسان مختلف و نقش همتایان در رعایت رژیم غذایی صحیح و فعالیت فیزیکی منظم که در مطالعه ما نیز به آن توجه شده است می‌توان به سلامت جسم در این بیماران دست یافت. پیشگیری از استرس، اضطراب، افسردگی، شادابی و بهبود روحیه و خلق‌وخو در حوزه سلامت روان، افزایش همکاری و رابطه با دیگران در حوزه سلامت اجتماعی و تقویت رابطه الهی در حوزه سلامت معنوی عمده‌ترین فواید فعالیت جسمانی منظم بودند که توسط زنان دیابتی بیان شدند. دریافت حمایت ازسوی فرزندان و همسر و در درجه بعدی پزشک خود را برای انجام ورزش منظم مهم شمردند و بر اهمیت آن تأکید کردند [18]. این جوانب نیز نقش حمایت عاطفی‌روانی را ازطرف خانواده، همتایان و پزشک و پرستار را در اصلاح سبک زندگی ازجمله انجام فعالیت‌های ورزشی منظم، مطالعه ما را بشدت تقویت می‌کند.
این مطالعه در یک دوره زمانی کوتاه و در اندازه کوچکی طراحی شده است.باتوجه‌به تأثیر مثبت این برنامه، پیشنهاد می‌شود از طرح برنامه حمایتی برای بیماران دیابتی نوع 2 برای مدت زمان طولانی‌تری مورد استفاده قرار گیرد تا اثرات طولانی مدت آن نیز ارزیابی شود.
محدودیت نحوه دسترسی و ارتباط حضوری با بیماران به‌دلیل شیوع بیماری کرونا و بیماری زمینه‌ای که این افراد داشتند و نگرانی و اضطراب ناشی از ابتلا به بیماری کرونا را می‌توان از محدودیت‌های این مطالعه ذکر کرد که البته با استفاده از تشکیل گروه واتساپی و آموزش و ارتباط ما با بیماران و گروه همتایان با یکدیگر، مشکل مرتفع شد و فرصت خوبی را برای بیماران در منزل (حتی برای بیماران شهرستانی) فراهم کرد که بتوانند از این برنامه بهره ببرند.
این مطالعه تلاشی برای ارائه یک برنامه حمایتی کل‌نگر جهت کنترل بیماری دیابت نوع ۲ و پیشگیری از عوارض آن در بیماران  دیابتی است. این برنامه به بررسی و شناخت و پاسخ به نیاز این بیماران ازطریق تشکیل تیم حمایتی با محوریت پرستار و خانواده و سایر اعضای تیم بهداشتی و درمانی و نهایتاً پیگیری و ارجاع  پرداخته است، بنابراین می‌تواند نوآوری داشته باشد.
نتیجه‌گیری
براساس یافته‌های پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که اجرای برنامه حمایتی ارتقای سلامت موجب اصلاح سبک‌زندگی بیماران دیابت نوع ۲ ازجهت فعالیت فیزیکی و رژیم غذایی می‌شود. به همین دلیل در کاهش عوارض و ارتقای سلامتی آن‌ها نقش دارد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله با کد Med 84322 و در کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه تربیت مدرس مورخ 12/5/1399 به کد اخلاق شماره
IR.MODARES.REC.1399.055 است و با کسب رضایت‌نامه آگاهانه تلفنی و شفاهی) به‌دلیل شرایط همه‌گیری کرونا، از شرکت‌کنندگان در پژوهش، رعایت رازداری و محرمانه‌بودن اطلاعات و اجازه خروج آزادانه از مطالعه بود.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه فاطمه زنجانی رشته آموزش پرستاری در گرایش سلامت جامعه در مقطع کارشناسی‌ارشد و پژوهش مصوب در شورای تخصصی پژوهش دانشگاه تربیت مدرس است.
مشارکت نویسندگان
گردآورنده اطلاعات: فاطمه زنجانی؛ نظارت و نهایی‌سازی نوشته: سیما محمدخان کرمانشاهی؛ تحلیل داده‌های آماری: محمدغلامی فشارکی؛کسب اطلاعات از منابع علمی: حسنعلی حسن‌خانی؛پشتیبانی منابع: حسینعلی سخندان و زهرا سادات دیباجی فروشانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله، تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از حوزه معاونت محترم پژوهشی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس، مسئولین محترم بیمارستان بانک ملی و بیماران دیابت نوع ۲ بیمارستان بانک ملی که ما را در پیشبرد اهداف این تحقیق یاری کردند، قدردانی می‌شود.