دوره 16، شماره 10 - ( دی 1401 )
جلد 16 شماره 10 صفحات 785-774 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ghanbari-afra L, Ghanbari-afra M. Occupational Stress of Nurses and its Related Factors During the COVID-19 Pandemic: A Systematic Review. Qom Univ Med Sci J 2023; 16 (10) :774-785
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3560-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3560-fa.html
قنبری افرا لیلا، قنبری افرا منیره. بررسی استرس شغلی پرستاران و عوامل مرتبط با آن در پاندمی کووید-19: مرور سیستماتیک. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (10) :774-785
1- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران. ، ghanbari.afra91@yahoo.com
2- گروه پرستاری مراقبت ویژه، مجتمع شهید بهشتی-امیرالمؤمنین، دانشگاه علوم پرشکی قم، قم، ایران.
2- گروه پرستاری مراقبت ویژه، مجتمع شهید بهشتی-امیرالمؤمنین، دانشگاه علوم پرشکی قم، قم، ایران.
واژه‌های کلیدی: استرس شغلی، پرستاران، کووید-19
متن کامل [PDF 793 kb]
(393 دریافت)
| چکیده (HTML) (1155 مشاهده)
متن کامل: (746 مشاهده)
مقدمه
استرس شغلی نوعی واکنش عاطفی، شناختی، رفتاری و روانی ناشی از عوامل استرس‌زای فردی و سازمانی نسبت به جنبه‌های زیان‌آور کار و محیط کار است که یک‌سوم کارکنان مشاغل مختلف را درگیر می‌کند [1]. استرس شغلی پس از بیماری‌های اسکلتی دومین بیماری مرتبط با کار است [2]. استرس شغلی وقتی رخ می‌دهد که انتظارات از فرد بیش از اختیارات وتوانایی‌های او باشد [3]. استرس شغلی از نگرانی‌های عمده مدیران، کارکنان و سایر ذی‌نفعان سازمان است [2].
پرستاران بزرگ‌ترین بخش از نیروهای حرفه‌ای نظام سلامت هستند. بیش از 19 میلیون پرستار در سراسر جهان وجود دارند که حدود 70 درصد تیم مراقبتی را تشکیل می‌دهند. مؤسسه ملی بهداشت آمریکا گزارش داده است که از بین 130 شغل مورد‌بررسی، پرستاران رتبه 21 را از‌نظر مراجعه به پزشک به دلیل مشکلات ناشی از سلامت روان کسب کرده‌اند [4]. میزان خودکشی در پرستاران بیشتر از جمعیت عمومی است. همچنین امید به زندگی پرستاران تنها یک سال بیشتر از کارگران معدن است [5].
از طرفی به نظر می‌رسد بروز شرایط ناشناخته جدید، مثل همه‌گیری کرونا تهدیدهای جدی برای سلامت جسمی و زندگی پرستاران ایجاد کرده است و همچنین سبب ایجاد علائم جسمی، انزوای اجتماعی و مشکلات گسترده روان‌شناختی نظیر افسردگی، اضطراب و تنیدگی در عموم افراد و به‌خصوص پرستاران شده است [6]. مشکلات روان‌شناختی پرستاران ناشی از افزایش حجم کار و تنهایی و دوری از خانواده، در نتیجه دوره قرنطینه، مواجهه با مورتالیته بالا، نیاز به مراقبت‌های پزشکی و پرستاری با حجم کار بیشتر، کاهش یافتن تعاملات زندگی و خانوادگی، مشکلات جنسی، تغییرات در سبک زندگی کاری و بروز استرس‌های شغلی است [7] که این عوامل، سلامت آن‌ها را آسیبپذیر می‌کند.
مطالعات مختلف سطح استرس شغلی پرستاران را متفاوت گزارش کرده‌اند. به گزارش محمدی و همکاران، شیوع استرس شغلی پرستاران در بیمارستان‌های ایران 60 درصد گزارش شده است. مطالعات مختلفی گزارش می‌دهد که وجود استرس در پرستاران زمینه فرار از شغل، برخورد میان کارکنان، آسیب‌پذیری در ارتباطات حرفه‌ای، نارضایتی و افزایش خطا در اقدامات درمانی را فرآهم می‌آورد [8].
مطالعات مختلف، عوامل متفاوتی را بر استرس شغلی پرستاران تاثیر‌گذار دانسته‌اند. برای مثال برزگر (2021) و امیری (2021) عوامل جمعیت‌شناختی و شغلی را بر استرس شغلی مؤثر می‌دانند [9، 10] و در مطالعه دهقانی استرس شغلی با سلامت روان‌شناختی پرستاران مرتبط بود [11].
پژوهش‌های صورت‌گرفته در دوران کووید-19، عموماً استرس شغلی و عوامل مرتبط با آن را در قالب مطالعات توصیفی بررسی کرده‌اند. انجام یک مطالعه مروری در این زمینه می‌تواند به‌وضوح و یکپارچه‌سازی نتایج این مطالعات کمک کند. بنابراین پژوهشگران بر آن شدند تا مروری بر مطالعات موجود در‌زمینه استرس شغلی پرستاران و عوامل مرتبط با آن در پاندمی کووید-19 انجام دهند. شاید بدین‌وسیله بتوان گامی هر‌چند کوچک در بهبود استرس‌های شغلی پرستاران برداشت.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه مروری سیستماتیک بود که استرس شغلی پرستاران و عوامل مرتبط با آن را در پاندمی کووید-19 در نیمه اول سال 1401 بررسی کرده است. جهت شناسایی تمامی مقالات انجام‌شده بر روی پرستاران در مجلات معتبر فارسی و انگلیسی، پایگاه‌های اطلاعاتی اسکوپوس، پابمد، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، ایران‌مدکس، ایران‌داک، مگ‌ایران، گوگل اسکالر، وب‌‌آو‌ساینس و کاکرین جست‌وجو شدند. برای جست‌وجو در پایگاه‌های فارسی‌زبان از کلیدواژه‌های استرس شغلی، پرستار و کووید-19 و در پایگاه‌های انگلیسی معادل‌های مِش آن شامل job stress ,nurse ,COVID19 و occupational stress به‌صورت ترکیبی و با استفاده از میانجی AND و بدون محدودیت زمانی استفاده شد. استراتژی جست‌وجو در پایگاه‌های انگلیسی پابمد براساس این ترکیب انجام شد: (occupational stress [Title/Abstract]) AND (nurse[Title/Abstract] AND (COVID19[Title/Abstract]), (job stress [Title/Abstract]) AND (nurse[Title/Abstract] AND (COVID19[Title/Abstract]).
در پایگاه اسکوپوس جست‌وجو براساس این ترکیب انجام شد: TITLE-ABS ( (occupational stress AND nurse AND COVID19 *) ) و TITLE-ABS ( (job stress AND nurse AND COVID19 *) )بود. جست‌وجوی عبارات در پایگاه‌های اطلاعاتی توسط 2 پژوهشگر مستقل صورت گرفت. آخرین جست‌وجو در 4/4/1401 بوده است.
جهت تعیین تناسب مقاله‌ها با موضوع تحقیق، ابتدا عنوان و در مرحله بعد چکیده مقالات بررسی شدند و پس از تأیید مقاله، براساس معیارهای ورود، جهت بررسی بیشتر، تمام متن مقاله‌ها را یکی از محققین مطالعه کرد. مقالات توصیفی، تحلیلی و مداخله‌ای که بر روی پرستاران ایرانی انجام شده بود، بررسی شدند. جهت بررسی کیفیت مقالات از چک‌لیست‌های برنامه مهارت‌های ارزیابی انتقادی استفاده شد. این چک‌لیست توسط کاکرین توصیه میشود. چک‌لیست مربوط به مطالعات مداخله‌ای دارای 11 سؤال، مقطعی 12 سؤال، مورد‌شاهد، 11 سؤال و کوهورت 12 سؤال است [12] امتیازدهی براساس اهمیت هر قسمت باتوجهبه مطالعه حاضر انجام شد. هیچ مقیاس رتبه‌بندی‌ای برای این سیستم به‌طور خاص ساخته نشده است. با‌این‌حال، با استفاده از مطالعه ریکوی کانو (2020) به هر مورد ارزیابی‌شده، این امتیازات کیفی داده شد: «بله» (1 امتیاز)، «نمی‌توانم بگویم» (5/0 امتیاز) و«نه» (صفر امتیاز). بر‌این‌اساس، وقتی در دو‌سوم بخش‌های برنامه مهارت‌های ارزیابی انتقادی با «بله» روبه‌رو شدیم، این امتیاز «بالا» بود. کیفیت «متوسط» زمانی در نظر گرفته شد که پاسخ حداقل نیمی از پرسش‌نامه «بله» باشد. سرانجام، اگر بیش از دو‌سوم پاسخ‌ها «خیر» می‌بود، مقاله با کیفیت «پایین» ثبت می‌شد [13]. به‌این‌ترتیب رِنج نمرات در مطالعات مداخله‌ای و مورد‌شاهد صفر تا 11 و در مطالعات مقطعی و کوهورت صفر تا 22 بود. هر‌چه میزان نمرات بالاتر باشد، کیفیت مطالعات براساس مقیاس برنامه مهارت‌های ارزیابی انتقادی بالاتر است.
معیارهای انتخاب مقالات برای ورود به تحقیق: مقالات منتشرشده به 2 زبان فارسی یا انگلیسی باشد؛ موضوع مطالعات انجام‌شده، بررسی استرس شغلی پرستاران شاغل در مراکز درمانی دارای کووید-19 و عوامل مرتبط با آن باشد؛ در مجلات پژوهشی و دانشگاهی معتبر چاپ شده باشد؛ متن کامل آن به‌آسانی در دسترس باشد و مطالعاتی که پس از ارزیابی امتیاز متوسط و بالا کسب کرده باشند.
معیارهای خروج از مطالعه: مطالعاتی که پس از ارزیابی کیفیت امتیاز پایین کسب کرده باشند؛ مقالاتی که تنها بر روی سایر حِرَف و کادر درمان یا دانشجویان انجام شده باشند. گزارش کوتاه و نامه به سردبیر از مطالعه خارج شدند.
جهت استخراج داده‌ها از فرم استخراج داده‌ها که شامل بخش‌هایی ازجمله مشخصات نویسندگان و سال انتشار، هدف مطالعه، نوع پژوهش، اندازه نمونه و روش جمع‌آوری اطلاعات و نتایج بود، استفاده شد. پس از تکمیل این فرم نتایج به‌دست‌آمده از بررسی مقالات تجزیه‌و‌تحلیل، جمع‌بندی و نهایتاً گزارش شد. بر‌این‌اساس 3860 مقاله مرتبط با استرس شغلی پرستاران در کووید-19یافت شد. با حذف موارد تکراری، مقالات فاقد متن کامل، نامه به سردبیر و گزارش کوتاه، 15 مقاله واجد شرایط شناخته شدند (تصویر شماره 1).
در جدول شماره 1 مشخصات مقالات مرور‌شده در استرس شغلی و عوامل مرتبط با آن در پاندمی کرونا آمده است.
یافته‌ها
از میان مطالعات حاضر 10 مورد به زبان فارسی و مابقی انگلیسی بودند. تمام مطالعات در سال 2021 و 2022 منتشر شده‌اند. دو مورد از مطالعات پابمد و مابقی مطالعات علمی‌پژوهشی بودند. مطالعات مقطعی 14 مورد و مورد‌شاهد 1 مورد بود. تعداد نمونه‌ها از 31 تا 516 پرستار متغیر بود.
مطالعات در جنوب چین و ایران انجام شده بودند. از میان مطالعات انجام‌شده 5 مورد به روش تصادفی، 5 مورد به روش سرشماری و مابقی به روش‌های طبقه‌بندی‌شده،خوشه‌ای، در‌دسترس، غیر‌احتمالی و سهمیه‌ای نمونه‌گیری کرده بودند.
ابزار گرد‌آوری اطلاعات پرسش‌نامه استرس شغلی اسیپو (3 مورد)، استرس شغلی سلامت و ایمنی (3 مورد)، استرس شغلی فلیپ ال رایس (2 مورد)، استرس شغلی کرانک (1 مورد)، استرس شغلی توف (1 مورد)، استرس شغلی (1 مورد)، پرسش‌نامه استاندارد استرس شغلی تنش مرتبط با شغل (1 مورد)، استرس شغلی محقق‌ساخته (1 مورد) و استرس پرستاری (1 مورد) بود.
در اکثر مطالعات استرس شغلی پرستاران در دوران کووید-19 در سطح بالا بود. بالاترین حیطه مربوط به حیطه تقاضا و کمترین مربوط به تغییرات بود. در مطالعات انجام‌شده بر روی پرستاران استرس شغلی با سن [9]، جنسیت [10]، سابقه کار، فعالیت بدنی، وضعیت استخدامی [10]، سمت [9]، بار کاری پرستاران [14]، سلامت روان [11, 15]، ترس از کووید-19 [15]، فعالیت با استراحت کم، انفصال روان‌شناختی [16]، نوروتیسم، برون‌گرایی [17]، فرسودگی شغلی [9, 18]، تمایل به ترک خدمت [19]، عوامل مدیریتی، فردی، فیزیکی، مراقبت از بیمار و بین‌فردی [20] رابطه مثبت معنادار و با درگیری کاری [16]، استراحت کم، مشارکت کاری، بهزیستی عاطفی [17]، تعهد سازمانی [21]، بهره‌وری پرستاران [22]، جو سازمانی [23] و آگاهی[24] رابطه منفی معنادار داشت.
بحث
براساس یافته‌های مطالعه حاضر استرس شغلی پرستاران در پاندمی کووید-19 در سطح بالا بود. در مطالعه قشلاقی (2017) [26] و مطالعه آوکی (2013) در ایرلند شمالی [27] هم‌راستا با مطالعه حاضر، استرس شغلی پرستاران در سطح بالا بود. نمره بالای استرس شغلی به دلیل ماهیت کار پرستاری و مواجهه با یک بیماری ناشناخته و بحران جدید دور از انتظار نیست. در پاندمی کووید-19 تعارض با پزشک، تدارکات ناکافی، عدم ارتباط مؤثر با همکاران و مسئولین، تبعیض، حجم کاری بالا، نگرانی در‌مورد درمان، مواجهه با مرگ بیماران و استرس مواجهه با خانواده بیمار، جزء عوامل شایع استرس‌زا برای پرستاران به حساب می‌آیند [28].
یافته‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد بار کاری پرستاران با بروز استرس شغلی در پاندمی کووید-19 بیشتر مرتبط است. این مطالعه هم‌راستا با مطالعه محمدی (1397) است [8]. پرستاران زمانی دچار استرس می‌شوند که به دلیل کار زیاد زمان کافی برای حمایت روانی و انجام کار و تکمیل کارهای بیماران را نداشته باشند. همان‌گونه که در مطالعات مختلف ذکر شده است بار کاری زیاد باعث افزایش استرس، خستگی افراد در زمان استراحت، فرسودگی، بی‌انگیزگی و کاهش رضایت شغلی و درنهایت افزایش استرس شغلی میشود [8].
در مطالعه حاضر استرس شغلی با سلامت روان، انفصال روان‌شناختی و نوروتیسم پرستاران در پاندمی کووید-19 ارتباط معنادار دارد. مواجهه هر روزه پرستاران با رنج بیماران، مرگ آنان و سوگواری اطرافیان می‌تواند از‌لحاظ روانی پرستار را شدیداً تحت فشار قرار دهد و این توانایی پرستار را به‌منظور حمایت بیمار و انجام مراقبت مناسب، تحت تأثیر قرار می‌دهد [8]. از طرفی باتوجهبه پاندمی کووید-19 پرستاران با شرایط جدید و ناشناخته‌ای، ازجمله ترس ابتلا به بیماری، عدم اطلاعات لازم در‌مورد بیماری، روش‌های پیشگیری و درمان، خستگی عاطفی، دوری از خانواده، قرنطینه و ترس از مرگ مواجه هستند که موجبات آسیب به سلامت روان آن‌ها را فراهم می‌آورد [15]
براساس یافته‌های مطالعه حاضر، استرس شغلی با ترک خدمت در پاندمی کووید-19 ارتباط مستقیم معنادار دارد که هم‌راستا با مطالعه سعید و الشافی (2020) است. در مطالعه آن‌ها فقط 4 درصد پرستاران در پاندمی کووید-19 به ترک خدمت فکر نکردند [29]. نتایج این پژوهش با نتایج مطالعه جعفری و همکاران (1395) همسو بود. آن‌ها در پژوهش خود نشان دادند استرس شغلی با تمایل به ترک شغل پرستاران رابطه معنادار دارد [30]. همچنین در مطالعه دلوی و همکاران (1392) استرس شغلی با تمایل به ترک خدمت پرستاران رابطه مستقیم و معناداری داشت [31].
وقتی سطح فشارهای شغلی بر افراد بالا رود، افراد پس از ارزیابی موقعیت بــه اشکال مختلف درصدد مقابله با شرایط استرس‌آور بر‌می‌آیند. به نظر می‌رسد که در زمان مقابله بـا اسـترس شـغلی، محتمل‌ترین تصمیم، تضعیف سطح عملکرد وظیفه باشـد، چراکه فرد در اثر تجربه عوامل فشـار‌آور، ناگزیر بخشی از نیرو و تـوان کاری خـود را صـرف شیوه‌های مقابله با عوامل استرس‌آور می‌کند. به همین دلیل در زمان افزایش استرس شغلی، افراد به‌طور خواسته یــا ناخواسته بـا محدودیت توان و انرژی برای عملکرد وظیفه مطلوب مواجه می‌شوند.
در صورت تداوم عوامل فشار‌آور، سطح عملکرد فرد تضعیف می‌شـود، ولی اگر این تضعیف یا کاهش بسیار جدی و چشمگیر باشد، ممکن است برای فرد تبعات منفی دیگر، نظیر تهدید وضعیت شغلی و استخدامی را به وجود آورد، به همین دلیل ممکن اسـت افراد در شـرایط اسـترس شـغلی تلاش کنند تا نشان دهند عملکرد آن‌ها تغییری نکرده است. از این منظر پیامدهای دیگری نظیر تمایل بـه ترک خدمت مطرح می‌شوند [32]. پرستاران ازجمله گروه‌هایی هستند که کرونا بیشترین تأثیر را بر شــرایط کاری آن‌ها داشته است [33]. به‌طوری‌که یک‌سوم مرگ‌ومیر های کرونایی در کشور چین در بین پرستاران بوده است [34]. لذا انتظار می‌رود که براساس استرس شغلی بالا به ترک شغل بیندیشند.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد استرس شغلی با تعهد سازمانی در پاندمی کووید-19 ارتباط منفی معنادار دارد. حاجلو و همکاران (1391) در یک مطالعه پژوهشی نشان دادند همبستگی منفی بین استرس شغلی و تعهد سازمانی وجود دارد [35]. نتایج مطالعه چو ( 2006 ) در بین پرستاران کشور تایوان نشان داد میان تعهد سازمانی و استرس شغلی رابطه منفی وجود دارد [36]. شیوع ویروس کووید-19، استرس و اضطراب‌های فراوانی در میان همه اقشار جهان و ازجمله ایران به دنبال داشته است که متفاوت‌تر از دیگر اختلالات جسمی و روانی است [33]. شغل پرستاری به‌طور معمول شغل پر‌استرسی تلقی میشود. فشار و استرس بر روی پرستاران به‌عنوان کسانی که در خط مقدم مبارزه با بیماری کرونا هستند، بیشتر بوده است [37] که موجب تغییر در تهعد سازمانی میشود.
از محدودیت‌های این مطالعه عدم دسترسی به نتایج مقالات چاپ‌نشده و متن کامل مقالات مرتبط با این موضوع است که برای رفع این محدودیت در سایت‌های مختلف و معتبر و در دفعات مکرر جست‌وجو انجام شد. همچنین برای بررسی استرس شغلی از پرسش‌نامه‌های مختلف استفاده شده است.
نتیجه‌گیری
طبق یافته‌های مطالعه، استرس شغلی پرستاران در سطح بالا در پاندمی کووید-19 بود. بالاترین حیطه مربوط به حیطه تقاضا و کمترین مربوط به تغییرات بود. اطلاعات جمعیت‌شناختی، شغلی، وضعیت روانی و ترک خدمت با استرس شغلی ارتباط مثبت معنادار داشتند. همچنین استرس شغلی با با استراحت کم، مشارکت کاری، بهزیستی عاطفی، تعهد سازمانی، بهره وری پرستاران، جو سازمانی رابطه منفی معنادار دارد. از نقاط قوت مطالعه به‌روز بودن تمام مطالعات بررسی‌شده است و از نقاط ضعف آن، بررسی حذف مطالعات کیفی، استفاده بیشتر از مطالعات مشاهده‌ای و روش‌های ارزیابی مختلف است. بنابراین به محققان توصیه میشود در آینده، بیشتر به مطالعات کیفی و تجربی توجه کنند و ابزار مشخصی برای تعیین استرس شغلی پرستاران طراحی شود. همچنین پیشنهاد میشود کمیته‌های نظارت بر استرس شغلی پرستاران با هدف کاهش این امر مهم در بیمارستان‌ها تشکیل شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصل حفاظت از اطلاعات و استفاده از نتایج تمامی مطالعات در نظر گرفته شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچ حمایت مالی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
کلیه نویسندگان اعلام می‌کنند هیچ‌گونه تضاد در منافع در قبال انتشار مقاله ایجاد نخواهد شد.
استرس شغلی نوعی واکنش عاطفی، شناختی، رفتاری و روانی ناشی از عوامل استرس‌زای فردی و سازمانی نسبت به جنبه‌های زیان‌آور کار و محیط کار است که یک‌سوم کارکنان مشاغل مختلف را درگیر می‌کند [1]. استرس شغلی پس از بیماری‌های اسکلتی دومین بیماری مرتبط با کار است [2]. استرس شغلی وقتی رخ می‌دهد که انتظارات از فرد بیش از اختیارات وتوانایی‌های او باشد [3]. استرس شغلی از نگرانی‌های عمده مدیران، کارکنان و سایر ذی‌نفعان سازمان است [2].
پرستاران بزرگ‌ترین بخش از نیروهای حرفه‌ای نظام سلامت هستند. بیش از 19 میلیون پرستار در سراسر جهان وجود دارند که حدود 70 درصد تیم مراقبتی را تشکیل می‌دهند. مؤسسه ملی بهداشت آمریکا گزارش داده است که از بین 130 شغل مورد‌بررسی، پرستاران رتبه 21 را از‌نظر مراجعه به پزشک به دلیل مشکلات ناشی از سلامت روان کسب کرده‌اند [4]. میزان خودکشی در پرستاران بیشتر از جمعیت عمومی است. همچنین امید به زندگی پرستاران تنها یک سال بیشتر از کارگران معدن است [5].
از طرفی به نظر می‌رسد بروز شرایط ناشناخته جدید، مثل همه‌گیری کرونا تهدیدهای جدی برای سلامت جسمی و زندگی پرستاران ایجاد کرده است و همچنین سبب ایجاد علائم جسمی، انزوای اجتماعی و مشکلات گسترده روان‌شناختی نظیر افسردگی، اضطراب و تنیدگی در عموم افراد و به‌خصوص پرستاران شده است [6]. مشکلات روان‌شناختی پرستاران ناشی از افزایش حجم کار و تنهایی و دوری از خانواده، در نتیجه دوره قرنطینه، مواجهه با مورتالیته بالا، نیاز به مراقبت‌های پزشکی و پرستاری با حجم کار بیشتر، کاهش یافتن تعاملات زندگی و خانوادگی، مشکلات جنسی، تغییرات در سبک زندگی کاری و بروز استرس‌های شغلی است [7] که این عوامل، سلامت آن‌ها را آسیبپذیر می‌کند.
مطالعات مختلف سطح استرس شغلی پرستاران را متفاوت گزارش کرده‌اند. به گزارش محمدی و همکاران، شیوع استرس شغلی پرستاران در بیمارستان‌های ایران 60 درصد گزارش شده است. مطالعات مختلفی گزارش می‌دهد که وجود استرس در پرستاران زمینه فرار از شغل، برخورد میان کارکنان، آسیب‌پذیری در ارتباطات حرفه‌ای، نارضایتی و افزایش خطا در اقدامات درمانی را فرآهم می‌آورد [8].
مطالعات مختلف، عوامل متفاوتی را بر استرس شغلی پرستاران تاثیر‌گذار دانسته‌اند. برای مثال برزگر (2021) و امیری (2021) عوامل جمعیت‌شناختی و شغلی را بر استرس شغلی مؤثر می‌دانند [9، 10] و در مطالعه دهقانی استرس شغلی با سلامت روان‌شناختی پرستاران مرتبط بود [11].
پژوهش‌های صورت‌گرفته در دوران کووید-19، عموماً استرس شغلی و عوامل مرتبط با آن را در قالب مطالعات توصیفی بررسی کرده‌اند. انجام یک مطالعه مروری در این زمینه می‌تواند به‌وضوح و یکپارچه‌سازی نتایج این مطالعات کمک کند. بنابراین پژوهشگران بر آن شدند تا مروری بر مطالعات موجود در‌زمینه استرس شغلی پرستاران و عوامل مرتبط با آن در پاندمی کووید-19 انجام دهند. شاید بدین‌وسیله بتوان گامی هر‌چند کوچک در بهبود استرس‌های شغلی پرستاران برداشت.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه مروری سیستماتیک بود که استرس شغلی پرستاران و عوامل مرتبط با آن را در پاندمی کووید-19 در نیمه اول سال 1401 بررسی کرده است. جهت شناسایی تمامی مقالات انجام‌شده بر روی پرستاران در مجلات معتبر فارسی و انگلیسی، پایگاه‌های اطلاعاتی اسکوپوس، پابمد، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، ایران‌مدکس، ایران‌داک، مگ‌ایران، گوگل اسکالر، وب‌‌آو‌ساینس و کاکرین جست‌وجو شدند. برای جست‌وجو در پایگاه‌های فارسی‌زبان از کلیدواژه‌های استرس شغلی، پرستار و کووید-19 و در پایگاه‌های انگلیسی معادل‌های مِش آن شامل job stress ,nurse ,COVID19 و occupational stress به‌صورت ترکیبی و با استفاده از میانجی AND و بدون محدودیت زمانی استفاده شد. استراتژی جست‌وجو در پایگاه‌های انگلیسی پابمد براساس این ترکیب انجام شد: (occupational stress [Title/Abstract]) AND (nurse[Title/Abstract] AND (COVID19[Title/Abstract]), (job stress [Title/Abstract]) AND (nurse[Title/Abstract] AND (COVID19[Title/Abstract]).
در پایگاه اسکوپوس جست‌وجو براساس این ترکیب انجام شد: TITLE-ABS ( (occupational stress AND nurse AND COVID19 *) ) و TITLE-ABS ( (job stress AND nurse AND COVID19 *) )بود. جست‌وجوی عبارات در پایگاه‌های اطلاعاتی توسط 2 پژوهشگر مستقل صورت گرفت. آخرین جست‌وجو در 4/4/1401 بوده است.
جهت تعیین تناسب مقاله‌ها با موضوع تحقیق، ابتدا عنوان و در مرحله بعد چکیده مقالات بررسی شدند و پس از تأیید مقاله، براساس معیارهای ورود، جهت بررسی بیشتر، تمام متن مقاله‌ها را یکی از محققین مطالعه کرد. مقالات توصیفی، تحلیلی و مداخله‌ای که بر روی پرستاران ایرانی انجام شده بود، بررسی شدند. جهت بررسی کیفیت مقالات از چک‌لیست‌های برنامه مهارت‌های ارزیابی انتقادی استفاده شد. این چک‌لیست توسط کاکرین توصیه میشود. چک‌لیست مربوط به مطالعات مداخله‌ای دارای 11 سؤال، مقطعی 12 سؤال، مورد‌شاهد، 11 سؤال و کوهورت 12 سؤال است [12] امتیازدهی براساس اهمیت هر قسمت باتوجهبه مطالعه حاضر انجام شد. هیچ مقیاس رتبه‌بندی‌ای برای این سیستم به‌طور خاص ساخته نشده است. با‌این‌حال، با استفاده از مطالعه ریکوی کانو (2020) به هر مورد ارزیابی‌شده، این امتیازات کیفی داده شد: «بله» (1 امتیاز)، «نمی‌توانم بگویم» (5/0 امتیاز) و«نه» (صفر امتیاز). بر‌این‌اساس، وقتی در دو‌سوم بخش‌های برنامه مهارت‌های ارزیابی انتقادی با «بله» روبه‌رو شدیم، این امتیاز «بالا» بود. کیفیت «متوسط» زمانی در نظر گرفته شد که پاسخ حداقل نیمی از پرسش‌نامه «بله» باشد. سرانجام، اگر بیش از دو‌سوم پاسخ‌ها «خیر» می‌بود، مقاله با کیفیت «پایین» ثبت می‌شد [13]. به‌این‌ترتیب رِنج نمرات در مطالعات مداخله‌ای و مورد‌شاهد صفر تا 11 و در مطالعات مقطعی و کوهورت صفر تا 22 بود. هر‌چه میزان نمرات بالاتر باشد، کیفیت مطالعات براساس مقیاس برنامه مهارت‌های ارزیابی انتقادی بالاتر است.
معیارهای انتخاب مقالات برای ورود به تحقیق: مقالات منتشرشده به 2 زبان فارسی یا انگلیسی باشد؛ موضوع مطالعات انجام‌شده، بررسی استرس شغلی پرستاران شاغل در مراکز درمانی دارای کووید-19 و عوامل مرتبط با آن باشد؛ در مجلات پژوهشی و دانشگاهی معتبر چاپ شده باشد؛ متن کامل آن به‌آسانی در دسترس باشد و مطالعاتی که پس از ارزیابی امتیاز متوسط و بالا کسب کرده باشند.
معیارهای خروج از مطالعه: مطالعاتی که پس از ارزیابی کیفیت امتیاز پایین کسب کرده باشند؛ مقالاتی که تنها بر روی سایر حِرَف و کادر درمان یا دانشجویان انجام شده باشند. گزارش کوتاه و نامه به سردبیر از مطالعه خارج شدند.
جهت استخراج داده‌ها از فرم استخراج داده‌ها که شامل بخش‌هایی ازجمله مشخصات نویسندگان و سال انتشار، هدف مطالعه، نوع پژوهش، اندازه نمونه و روش جمع‌آوری اطلاعات و نتایج بود، استفاده شد. پس از تکمیل این فرم نتایج به‌دست‌آمده از بررسی مقالات تجزیه‌و‌تحلیل، جمع‌بندی و نهایتاً گزارش شد. بر‌این‌اساس 3860 مقاله مرتبط با استرس شغلی پرستاران در کووید-19یافت شد. با حذف موارد تکراری، مقالات فاقد متن کامل، نامه به سردبیر و گزارش کوتاه، 15 مقاله واجد شرایط شناخته شدند (تصویر شماره 1).
در جدول شماره 1 مشخصات مقالات مرور‌شده در استرس شغلی و عوامل مرتبط با آن در پاندمی کرونا آمده است.
یافته‌ها
از میان مطالعات حاضر 10 مورد به زبان فارسی و مابقی انگلیسی بودند. تمام مطالعات در سال 2021 و 2022 منتشر شده‌اند. دو مورد از مطالعات پابمد و مابقی مطالعات علمی‌پژوهشی بودند. مطالعات مقطعی 14 مورد و مورد‌شاهد 1 مورد بود. تعداد نمونه‌ها از 31 تا 516 پرستار متغیر بود.
مطالعات در جنوب چین و ایران انجام شده بودند. از میان مطالعات انجام‌شده 5 مورد به روش تصادفی، 5 مورد به روش سرشماری و مابقی به روش‌های طبقه‌بندی‌شده،خوشه‌ای، در‌دسترس، غیر‌احتمالی و سهمیه‌ای نمونه‌گیری کرده بودند.
ابزار گرد‌آوری اطلاعات پرسش‌نامه استرس شغلی اسیپو (3 مورد)، استرس شغلی سلامت و ایمنی (3 مورد)، استرس شغلی فلیپ ال رایس (2 مورد)، استرس شغلی کرانک (1 مورد)، استرس شغلی توف (1 مورد)، استرس شغلی (1 مورد)، پرسش‌نامه استاندارد استرس شغلی تنش مرتبط با شغل (1 مورد)، استرس شغلی محقق‌ساخته (1 مورد) و استرس پرستاری (1 مورد) بود.
در اکثر مطالعات استرس شغلی پرستاران در دوران کووید-19 در سطح بالا بود. بالاترین حیطه مربوط به حیطه تقاضا و کمترین مربوط به تغییرات بود. در مطالعات انجام‌شده بر روی پرستاران استرس شغلی با سن [9]، جنسیت [10]، سابقه کار، فعالیت بدنی، وضعیت استخدامی [10]، سمت [9]، بار کاری پرستاران [14]، سلامت روان [11, 15]، ترس از کووید-19 [15]، فعالیت با استراحت کم، انفصال روان‌شناختی [16]، نوروتیسم، برون‌گرایی [17]، فرسودگی شغلی [9, 18]، تمایل به ترک خدمت [19]، عوامل مدیریتی، فردی، فیزیکی، مراقبت از بیمار و بین‌فردی [20] رابطه مثبت معنادار و با درگیری کاری [16]، استراحت کم، مشارکت کاری، بهزیستی عاطفی [17]، تعهد سازمانی [21]، بهره‌وری پرستاران [22]، جو سازمانی [23] و آگاهی[24] رابطه منفی معنادار داشت.
بحث
براساس یافته‌های مطالعه حاضر استرس شغلی پرستاران در پاندمی کووید-19 در سطح بالا بود. در مطالعه قشلاقی (2017) [26] و مطالعه آوکی (2013) در ایرلند شمالی [27] هم‌راستا با مطالعه حاضر، استرس شغلی پرستاران در سطح بالا بود. نمره بالای استرس شغلی به دلیل ماهیت کار پرستاری و مواجهه با یک بیماری ناشناخته و بحران جدید دور از انتظار نیست. در پاندمی کووید-19 تعارض با پزشک، تدارکات ناکافی، عدم ارتباط مؤثر با همکاران و مسئولین، تبعیض، حجم کاری بالا، نگرانی در‌مورد درمان، مواجهه با مرگ بیماران و استرس مواجهه با خانواده بیمار، جزء عوامل شایع استرس‌زا برای پرستاران به حساب می‌آیند [28].
یافته‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد بار کاری پرستاران با بروز استرس شغلی در پاندمی کووید-19 بیشتر مرتبط است. این مطالعه هم‌راستا با مطالعه محمدی (1397) است [8]. پرستاران زمانی دچار استرس می‌شوند که به دلیل کار زیاد زمان کافی برای حمایت روانی و انجام کار و تکمیل کارهای بیماران را نداشته باشند. همان‌گونه که در مطالعات مختلف ذکر شده است بار کاری زیاد باعث افزایش استرس، خستگی افراد در زمان استراحت، فرسودگی، بی‌انگیزگی و کاهش رضایت شغلی و درنهایت افزایش استرس شغلی میشود [8].
در مطالعه حاضر استرس شغلی با سلامت روان، انفصال روان‌شناختی و نوروتیسم پرستاران در پاندمی کووید-19 ارتباط معنادار دارد. مواجهه هر روزه پرستاران با رنج بیماران، مرگ آنان و سوگواری اطرافیان می‌تواند از‌لحاظ روانی پرستار را شدیداً تحت فشار قرار دهد و این توانایی پرستار را به‌منظور حمایت بیمار و انجام مراقبت مناسب، تحت تأثیر قرار می‌دهد [8]. از طرفی باتوجهبه پاندمی کووید-19 پرستاران با شرایط جدید و ناشناخته‌ای، ازجمله ترس ابتلا به بیماری، عدم اطلاعات لازم در‌مورد بیماری، روش‌های پیشگیری و درمان، خستگی عاطفی، دوری از خانواده، قرنطینه و ترس از مرگ مواجه هستند که موجبات آسیب به سلامت روان آن‌ها را فراهم می‌آورد [15]
براساس یافته‌های مطالعه حاضر، استرس شغلی با ترک خدمت در پاندمی کووید-19 ارتباط مستقیم معنادار دارد که هم‌راستا با مطالعه سعید و الشافی (2020) است. در مطالعه آن‌ها فقط 4 درصد پرستاران در پاندمی کووید-19 به ترک خدمت فکر نکردند [29]. نتایج این پژوهش با نتایج مطالعه جعفری و همکاران (1395) همسو بود. آن‌ها در پژوهش خود نشان دادند استرس شغلی با تمایل به ترک شغل پرستاران رابطه معنادار دارد [30]. همچنین در مطالعه دلوی و همکاران (1392) استرس شغلی با تمایل به ترک خدمت پرستاران رابطه مستقیم و معناداری داشت [31].
وقتی سطح فشارهای شغلی بر افراد بالا رود، افراد پس از ارزیابی موقعیت بــه اشکال مختلف درصدد مقابله با شرایط استرس‌آور بر‌می‌آیند. به نظر می‌رسد که در زمان مقابله بـا اسـترس شـغلی، محتمل‌ترین تصمیم، تضعیف سطح عملکرد وظیفه باشـد، چراکه فرد در اثر تجربه عوامل فشـار‌آور، ناگزیر بخشی از نیرو و تـوان کاری خـود را صـرف شیوه‌های مقابله با عوامل استرس‌آور می‌کند. به همین دلیل در زمان افزایش استرس شغلی، افراد به‌طور خواسته یــا ناخواسته بـا محدودیت توان و انرژی برای عملکرد وظیفه مطلوب مواجه می‌شوند.
در صورت تداوم عوامل فشار‌آور، سطح عملکرد فرد تضعیف می‌شـود، ولی اگر این تضعیف یا کاهش بسیار جدی و چشمگیر باشد، ممکن است برای فرد تبعات منفی دیگر، نظیر تهدید وضعیت شغلی و استخدامی را به وجود آورد، به همین دلیل ممکن اسـت افراد در شـرایط اسـترس شـغلی تلاش کنند تا نشان دهند عملکرد آن‌ها تغییری نکرده است. از این منظر پیامدهای دیگری نظیر تمایل بـه ترک خدمت مطرح می‌شوند [32]. پرستاران ازجمله گروه‌هایی هستند که کرونا بیشترین تأثیر را بر شــرایط کاری آن‌ها داشته است [33]. به‌طوری‌که یک‌سوم مرگ‌ومیر های کرونایی در کشور چین در بین پرستاران بوده است [34]. لذا انتظار می‌رود که براساس استرس شغلی بالا به ترک شغل بیندیشند.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد استرس شغلی با تعهد سازمانی در پاندمی کووید-19 ارتباط منفی معنادار دارد. حاجلو و همکاران (1391) در یک مطالعه پژوهشی نشان دادند همبستگی منفی بین استرس شغلی و تعهد سازمانی وجود دارد [35]. نتایج مطالعه چو ( 2006 ) در بین پرستاران کشور تایوان نشان داد میان تعهد سازمانی و استرس شغلی رابطه منفی وجود دارد [36]. شیوع ویروس کووید-19، استرس و اضطراب‌های فراوانی در میان همه اقشار جهان و ازجمله ایران به دنبال داشته است که متفاوت‌تر از دیگر اختلالات جسمی و روانی است [33]. شغل پرستاری به‌طور معمول شغل پر‌استرسی تلقی میشود. فشار و استرس بر روی پرستاران به‌عنوان کسانی که در خط مقدم مبارزه با بیماری کرونا هستند، بیشتر بوده است [37] که موجب تغییر در تهعد سازمانی میشود.
از محدودیت‌های این مطالعه عدم دسترسی به نتایج مقالات چاپ‌نشده و متن کامل مقالات مرتبط با این موضوع است که برای رفع این محدودیت در سایت‌های مختلف و معتبر و در دفعات مکرر جست‌وجو انجام شد. همچنین برای بررسی استرس شغلی از پرسش‌نامه‌های مختلف استفاده شده است.
نتیجه‌گیری
طبق یافته‌های مطالعه، استرس شغلی پرستاران در سطح بالا در پاندمی کووید-19 بود. بالاترین حیطه مربوط به حیطه تقاضا و کمترین مربوط به تغییرات بود. اطلاعات جمعیت‌شناختی، شغلی، وضعیت روانی و ترک خدمت با استرس شغلی ارتباط مثبت معنادار داشتند. همچنین استرس شغلی با با استراحت کم، مشارکت کاری، بهزیستی عاطفی، تعهد سازمانی، بهره وری پرستاران، جو سازمانی رابطه منفی معنادار دارد. از نقاط قوت مطالعه به‌روز بودن تمام مطالعات بررسی‌شده است و از نقاط ضعف آن، بررسی حذف مطالعات کیفی، استفاده بیشتر از مطالعات مشاهده‌ای و روش‌های ارزیابی مختلف است. بنابراین به محققان توصیه میشود در آینده، بیشتر به مطالعات کیفی و تجربی توجه کنند و ابزار مشخصی برای تعیین استرس شغلی پرستاران طراحی شود. همچنین پیشنهاد میشود کمیته‌های نظارت بر استرس شغلی پرستاران با هدف کاهش این امر مهم در بیمارستان‌ها تشکیل شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصل حفاظت از اطلاعات و استفاده از نتایج تمامی مطالعات در نظر گرفته شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچ حمایت مالی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
کلیه نویسندگان اعلام می‌کنند هیچ‌گونه تضاد در منافع در قبال انتشار مقاله ایجاد نخواهد شد.
نوع مطالعه: مقاله مروری |
موضوع مقاله:
پرستاری-جراحی-ویژه-کودکان
دریافت: 1401/6/8 | پذیرش: 1401/8/29 | انتشار: 1401/10/11
دریافت: 1401/6/8 | پذیرش: 1401/8/29 | انتشار: 1401/10/11
فهرست منابع
1. Ghanei Gheshlagh R, Valiei S, Rezaei M, Rezaei K. [The relationship between personality characteristics and nursing occupational stress (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2013; 1(3):27-34. [Link]
2. Li L, Hu H, Zhou H, He C, Fan L, Liu X, et al. Work stress, work motivation and their effects on job satisfaction in community health workers: A cross-sectional survey in China. BMJ Open. 2014; 4(6):e004897. [DOI:10.1136/bmjopen-2014-004897] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1136/bmjopen-2014-004897]
3. Mosadeghrad AM. Occupational stress and turnover intention: Implications for nursing management. Int J Health Policy Manag. 2013; 1(2):169-76. [DOI:10.15171/ijhpm.2013.30] [PMID] [PMCID] [DOI:10.15171/ijhpm.2013.30]
4. Theme Filha MM, Costa MA, Guilam MC. Occupational stress and self-rated health among nurses. Rev Lat Am Enfermagem. 2013; 21(2):475-83. [DOI:10.1590/S0104-11692013000200002] [PMID] [DOI:10.1590/S0104-11692013000200002]
5. Mark G, Smith AP. Occupational stress, job characteristics, coping, and the mental health of nurses. Br J Health Psychol. 2012; 17(3):505-21. [DOI:10.1111/j.2044-8287.2011.02051.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.2044-8287.2011.02051.x]
6. Akhlaghifard M, Meraji N. [Predicting corona anxiety based on emotional distress (depression, anxiety and stress) and spiritual health in nurses and aides (Persian)]. Rooyesh; 2021; 10(6):161-70. [Link]
7. Heidari F, Mohammadkhan-Kermanshahi S. [Health related lifestyle in nurses (Persian)]. J Health Care. 2012; 14(3):23-33. [Link]
8. Mohammadi M, Vaisi-Raygani AA, Jalali R, Salari N, Sabbaghchi M. Prevalence of depression in nurses working in Iranian hospitals: A systematic review and meta-analysis. Int J Med Rev. 2020; 7(1):32-8. [DOI:10.30491/IJMR.2020.217384.1076]
9. Barzgar M, Mostafazadeh A, Habibzadeh H, Radfar M, Khalkhali HR. [Prediction occupational burnout based job stress in nurses in the emergency department (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2021; 8(6):20-8. [Link]
10. Amiri A, Rashnuodi P, Mousavi S, Shadian Khankedni L. [Investigating the level of job stress in nurses exposed to COVID-19 in educational hospitals in Ahvaz (Persian)]. J Occup Hyg Eng. 2021; 8(2):58-65. [DOI:10.52547/johe.8.2.58] [DOI:10.52547/johe.8.2.58]
11. Dehghani F, Bahari Z. [The mediating role of cognitive flexibility in the relationship between job stress and psychological wellbeing of nurses (Persian)]. Iran J Nurs. 2021; 34(133):16-27. [DOI:10.32598/ijn.34.5.2] [DOI:10.32598/ijn.34.5.2]
12. CASP. Critical appraisal skills programme: Making sense of evidence [Internet]. 2013 [Updated 21 December 2014]. Availble from: [Link]
13. Ricoy-Cano AJ, Obrero-Gaitán E, Caravaca-Sánchez F, Fuente-Robles YM. Factors conditioning sexual behavior in older adults: A systematic review of qualitative studies. J Clin Med. 2020; 9(6):1716. [DOI:10.3390/jcm9061716] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/jcm9061716]
14. Yusefi AR, Nikmanesh P, Bordbar S, Khammarnia M, Kavosi Z. Workload status and its relationship with job stress in nurses during the COVID-19 pandemic. Iran J Health Sci. 2021; 9(4):1-11. [DOI:10.18502/jhs.v9i4.8214] [DOI:10.18502/jhs.v9i4.8214]
15. Ahorsu DK, Lin CY, Marznaki ZH, H Pakpour A. The association between fear of COVID-19 and mental health: The mediating roles of burnout and job stress among emergency nursing staff. Nurs Open. 2022; 9(2):1147-54. [DOI:10.1002/nop2.1154] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1002/nop2.1154]
16. Wang H, Xu G, Liang C, Li Z. Coping with job stress for hospital nurses during the COVID-19 crisis: The joint roles of micro-breaks and psychological detachment. J Nurs Manag. 2022; 30(7):2116-25. [DOI:10.1111/jonm.13431] [PMID] [DOI:10.1111/jonm.13431]
17. Rahimi Pordanjani T, Giusino D, Mohamadzadeh Ebrahimi A, Mokarami H, Varmazyar S, Nourozi Jahed R. Well-being of emergency room nurses: Role of neuroticism, extraversion and job stress. Iran J Health Psychol. 2021; 4(3):9-18. [DOI:10.30473/ijohp.2021.56526.1153]
18. Ghavidel F, Pishgooie AH, Baniyaghoobi F, Moradi A, Alazmani Noodeh F. [Comparison of stress and job burnout of nurses in the wards of patients with COVID-19 and non-COVID-19 in Aja affiliated hospitals (Persian)]. J Mil Med. 2022; 24(4):1221-30. [DOI:10.30491/JMM.24.4.1221]
19. Haji J, Mohammadimehr M. [Predicting the intention to leave of the nursing profession in imam khomeini hospital in mahabad during the corona pandemic period based on the components of job stress and resilience (Persian)]. Nurs Midwifery J. 2021; 19(1):41-50. [Link]
20. Raesi R, Abbasi Z, Saghari S, Bokaie S, Raei M, Hushmandi K. [Evaluation of factors affecting job stress in nurses caring for COVID-19 patients (Persian)]. J Mar Med. 2021; 3(4):80-8. [DOI:10.30491/3.4.80]
21. Haji J, Mohammadimehr M, Khosravi M, Mohammad Azar H. [Predicting organizational commitment of nurses of imam khomeini hospital in mahabad based on components of professional ethics and job stress in corona pandemic (Persian)]. Sci J Nurs Midwifery Paramed Fac. 2021; 7(1):25-36. [Link]
22. Roohafzaei S, Abedikooshki S, Gholami Moghadam A. [The role of job stress on the productivity of nurses working in the corona ward of Imam Khomeini Esfarayen hospital (Persian)]. Q J Nurs Manag. 2021; 10(2):1-10. [Link]
23. AbediKooshki S, Roohafzaei S, Shahdousti H. [Relationship between organizational climate, job stress and job satisfaction in nurses of Covid-19 ward of Imam Khomeini Esfarayen hospital (Persian)]. Sci J Nurs Midwifery Paramed Fac. 2021; 7(2):34-46. [Link]
24. Jamali J, Tabatabaee SS, Yousefi M, Ghavami V, Akhlaghi S. [Comparison of job stress of nurses working in COVID-19 ward and other wards and its relationship with their level of knowledge about COVID-19 (Persian)]. Horiz Med Educ Dev. 2022; 13(2):50-60. [DOI:10.22038/HMED.2021.56543.1139]
25. Yousefi M, Fazaeli S, Jamali J, Ebrahimi Z. [Evaluation of the job stress level among frontline nurses caring for patients with COVID-19: A cross sectional study (Persian)]. J Crit Care Nurs. 2021; 14(4):51-60. [DOI:10.30491/14.4.60]
26. Ghanei Gheshlagh R, Hosseini MA, Sayehmiri K. [Job stress among Iranian nurses: A systematic review and meta-analysis (Persian)]. Sci J Nurs Midwifery Paramed Fac. 2017;2(4):68-75. [DOI:10.29252/sjnmp.2.4.68] [DOI:10.29252/sjnmp.2.4.68]
27. Aoki M, Keiwkarnka B, Chompikul J. Job stress among nurses in public hospitals in Ratchaburi province, Thailand. J Public Hlth Dev. 2011; 9(1):19-27. [Link]
28. McVicar A. Workplace stress in nursing: A literature review. J Adv Nurs. 2003; 44(6):633-42. [DOI:10.1046/j.0309-2402.2003.02853.x] [PMID] [DOI:10.1046/j.0309-2402.2003.02853.x]
29. Said RM, El-Shafei DA. Occupational stress, job satisfaction, and intent to leave: Nurses working on front lines during COVID-19 pandemic in Zagazig City, Egypt. Environ Sci Pollut Res Int. 2021; 28(7):8791-801. [DOI:10.1007/s11356-020-11235-8] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s11356-020-11235-8]
30. Jafari M, Habibi Hooshmand B, Maher A. [Relationship of occupational stress and quality of work life with turnover intention among the nurses of public and private hospitals in selected cities of Guilan province, Iran, in 2016 (Persian)]. J Commun Health Res. 2017; 3(3):12-24. [Link]
31. Ganji M, Dalavi M. [The Impact of ethical leadership on job stress and occupation turnover intention in nurses of hospitals affiliated to Shahrekord University of Medical Sciences (Persian)]. J Shahrekord Univ Med Sci. 2013; 16(1):121-8. [Link]
32. Golparvar M, Javadian Z, Adibi Z, Mosahebi MR, Ahmadi A. [The relationship between job stress with turnover and task performance with consider the mediating role of job satisfaction (Persian)]. Iran Occup Health. 2013; 10(1):33-42. [Link]
33. Saffari M, Vahedian-Azimi A, Mahmoudi H. [Nurses experiences on self-protection when caring for COVID-19 patients (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(6):570-9. [DOI:10.30491/JMM.22.6.570]
34. Mo Y, Deng L, Zhang L, Lang Q, Liao C, Wang N, et al. Work stress among Chinese nurses to support Wuhan in fighting against COVID-19 epidemic. J Nurs Manag. 2020; 28(5):1002-9. [DOI:10.1111/jonm.13014] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1111/jonm.13014]
35. Hajloo N, Sobhi Gharamalaki N, Emami F. [Investigating the relationship between organizational creativity, job stress and achievement motivation with nurses organizational commitment (Persian)]. J Psychol Stud. 2012; 8(3):12-32. [DOI:10.22051/PSY.2012.1724]
36. Chu CI, Lee MS, Hsu HM. The impact of social support and job stress on public health nurses' organizational citizenship behaviors in rural Taiwan. Public Health Nurs. 2006; 23(6):496-505. [DOI:10.1111/j.1525-1446.2006.00599.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1525-1446.2006.00599.x]
37. Saadattalab A, Jafari M. [Mediator role of spiritual happiness in the relationship between social capital and social support with resiliency in employees against, Covid-19 diseases epidemy in the period of social distance (Persian)]. J Res Psychol Health. 2020; 14(1):115-29. [DOI:10.52547/rph.14.1.115]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
