جلد 19 -
جلد 19 - صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IAU.SDJ.REC.1402.060
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ghobadi S, Kakabraee K, Goudarzi M. Designing and Validation of a Cognitive-behavioral Therapy Protocol for Infertility Stress in Infertile Women. Qom Univ Med Sci J 2025; 19
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3870-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3870-fa.html
قبادی سمانه، کاکابرایی کیوان، گودرزی محمود. طراحی و اعتباریابی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری زنان نابارور. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1404; 19 ()
سمانه قبادی1 
، کیوان کاکابرایی* 2، محمود گودرزی3
، کیوان کاکابرایی* 2، محمود گودرزی3
1- گروه روانشناسی عمومی، دانشکده علوم انسانی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران. ،kakabraee@gmail.com
3- گروه مشاوره خانواده، دانشکده علوم انسانی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران. ،
3- گروه مشاوره خانواده، دانشکده علوم انسانی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
متن کامل [PDF 5161 kb]
(105 دریافت)
| چکیده (HTML) (670 مشاهده)
متن کامل: (2 مشاهده)
مقدمه
تمایل به داشتن فرزند از انگیزه‌های اساسی انسانی است و در زوج‌هایی که خواهان فرزند هستند، اما توانایی آن را ندارند، این مسئله امری ویرانگر خواهد بود [1، 2]. ناباروری به‌عنوان یکی از بیماری‌های شایع زنان در‌واقع یک بحران پیچیده زندگی مشترک است که به‌صورت ناتوانی در بارداری بعد از 1 سال مقاربت، بدون استفاده از هرگونه روش پیشگیری تعریف می‌شود [3]. تنش حاصل از ناباروری بر روابط مثبت فردی، اجتماعی و زناشویی از حیطه‌های بهزیستی روان‌شناختی تأثیر می‌گذارد. زنانی که قدرت باروری ندارند، احساس ناتوانی، بی‌ارزشی و عدم کفایت کرده و خود را ناقص می‌دانند [3، 4]. علی‌رغم اعتقاد برخی از مردم، مبنی بر نقش خود زوجین در ناباروری، برخی استرس را نیز عامل ایجاد ناباروری می‌دانند. استرسی که زنان نابارور دارند شامل تعامل بین شرایط فیزیکی مستعدکننده ناباروری و مداخلات پزشکی، عکس العمل‌های دیگران و خصوصیات روانی و فردی می‌شود [5]. تنیدگی ناباروری، مجموعه‌ای از نشانه‌ها است که به دنبال تشخیص ناباروری در افراد بروز می‌کند و در بسیاری از علائم مشابه اختلالات ناشی از استرس پس از سانحه است [6، 7]. به نظر می‌رسد زنان نابارور، سطوح بالاتری از استرس و آشفتگی روانی را در مقایسه با مردان تجربه کنند [8].
نتایج مطالعات در‌زمینه اختلالات روان‌شناختی در زنان نابارور نشان داده که درمان مشکلات روان‌شناختی زنان نابارور کمتر مورد توجه بوده و درمان‌های به‌کار‌رفته، بر جنبه جسمانی تمرکز دارند. بنابراین زمان آن رسیده تا مداخلات کاربردی جهت ارتقای سلامت روان‌شناختی زنان نابارور طراحی شود و مورد استفاده قرار گیرد. در راستای اثربخشی آموزش ایمن‌سازی در برابر تنیدگی در زنان نابارور یافته‌ها حاکی از این بود که این آموزش بر مؤلفه‌های روان‌شناختی، اقتصادی، عاطفی و اجتماعی آن‌ها تأثیر دارد [9]. گلشنی و همکاران نشان دادند پس از مداخله، میانگین نمرات استرس درک‌شده کاهش یافته و می‌توان تنیدگی ناباروری را بهبود بخشید [10]. مرور پیشینه‌ها حاکی از اکتسابی بودن تنیدگی ناباروری است و اگر توسط همسران فرا گرفته شود، می‌تواند فرد را برای ادامه درمان مأیوس کند. در پژوهشی بر روی زنان نابارور مشاهده شد برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی به‌طور مؤثری می‌تواند به زنان نابارور کمک کند [11]. یافته‌های وجستیا و همکاران نشان داد استرس ممکن است به تخمک‌ها آسیب برساند و ظرفیت لقاح را مختل کند [12]. رونی و دومار در بررسی رابطه استرس و ناباروری نشان دادند استرس به‌طور معنی‌داری بر ناباروری تأثیر و همچنین ناباروری باعث استرس می‌شود [13]. همچنین سانتاکروز و اگوید نشان دادند زنان مبتلا به ناباروری سطوح بالایی از استرس و ناراحتی را گزارش می‌کنند که می‌تواند بر نتیجه درمان آن‌ها تأثیر بگذارد. تأثیر استرس بر نتیجه درمان را می‌توان با کمک نشانگرهای زیستی ارزیابی کرد [14].
برای زنانی که توانایی فرزنددار شدن را ندارند مسئله ناباروری ناامید‌کننده است و به‌عنوان امری ویرانگر در زندگی محسوب می‌شود. استفاده از فنون شناختی‌رفتاری و راهبردهای مقابله تنیدگی‌زا برای کنار آمدن با مشکلات ناباروری و تقویت افکار مثبت در زنان نابارور نقشی اساسی در سلامت جسمی و روانی آن‌ها دارد. با شناسایی مهارت‌های مقابله‌ای کارساز و ارائه آن‌ها ازطریق برنامه‌های آموزشی می‌توان در فرایند درمان زنان نابارور به کاهش آثار منفی تنیدگی کمک کرد. مداخله مقابله شناختی‌رفتاری تنیدگی ناباروری به زنان نابارور آموزش می‌دهد توانایی خود برای کاهش تنیدگی و سازگاری مناسب با شرایط و موقعیت‌های استرس‌آور را افزایش دهند. این مداخله ترکیبی از آگاهی در‌رابطه‌با تنیدگی، آموزش تن‌آرامی، شناسایی افکار ناکارآمد، آموزش حل مسئله، مدیریت خود و برنامه‌ریزی فعالیت‌ها است که زنان نابارور می‌توانند از تنیدگی‌ها در زندگی خود بکاهند. باتوجهبه اینکه در این خصوص در شهر کرمانشاه تا به حال مطالعه‌ای انجام نگرفته است، انجام این پژوهش ضرورت می‌یابد.
مواد و روش‌ها
روش پژوهش حاضر از‌نظر شیوه اجرا کیفی و از نوع تحلیل محتواست که در این بخش پژوهشگر در مراکز ناباروری و مطب متخصصان زنان و درمان نازایی شهر کرمانشاه با استفاده از ابزار مصاحبه و مقالات انجام‌شده در این زمینه، عواملی که منجر به کاهش تنیدگی ناباروری می‌شود را استخراج کرده و به شناسایی عوامل استرس‌زا در زنان نابارور پرداخته است که براساس آن بسته آموزشی طراحی شد.
جامعه مطالعاتی بخش طراحی و تدوین بسته آموزشی، متناسب با پژوهش‌های نظری، شامل زنان نابارور مراجعه‌کننده به مراکز ناباروری و مطب متخصصان زنان و درمان نازایی شهر کرمانشاه در نیمه دوم سال 1401 بود.ه افراد نمونه 70 نفر بودند و پس از بررسی ملاک‌های ورود به مطالعه با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. جامعه آماری مربوط به روایابی برنامه، مشتمل بر کل صاحب‌نظران و متخصصان حوزه‌های خانواده بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند، 10 متخصص به‌عنوان نمونه و اعضای پانل اعتباربخشی ـ که سابقه کاری حداقل 5 سال در این حوزه را داشتند ـ انتخاب شدند. معیارهای ورود به پژوهش: مقالات مرتبط با تنیدگی و زنان نابارور در سال‌های 1390 تا 1402 (2021-2015)، زنان نابارور که سابقه ناباروری حداقل 3 سال داشته باشند و تشخیص ناباروری براساس نظر متخصص زنان و نازایی. معیارهای خروج: انصراف از شرکت در پژوهش و برخورداری از اختلالات روانی.
در این پژوهش، پس از تدوین نسخه اولیه بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری براساس مصاحبه و مقالات مرتبط طراحی‌شده، ارزیابی روایی صوری و محتوایی با نظر 10 نفر از متخصصین مورد بررسی قرار گرفت که در‌نهایت، بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری در 12 جلسه 120 دقیقه‌ای (2 ساعته) طراحی شد .
روش اجرا و طراحی بسته آموزشی: برای طراحی بسته آموزشی، در فاز نخست پژوهشگر به شناسایی مؤلفه‌های سازنده بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری پرداخته است. به همین منظور، پژوهشگر به شواهد نظری موجود و انجام مصاحبه با زنان نابارور در حال درمان و متخصصانی که به‌طور مستقیم با این گروه در تعامل هستند، رجوع کرد تا شرایط گروه هدف به‌خوبی شناسایی شود. ضمن اینکه مطالعات کتابخانه‌ای جهت گنجاندن سرفصل‌های موردنیاز در بسته آموزشی با هدف شناسایی نیازهای زنان نابارور انجام شد. محور مصاحبه با زنان نابارور، شناخت حالت‌های شناختی هیجانی و رفتاری آن‌ها و همچنین روش‌های مقابله‌ای آن‌ها در زمان قرار گرفتن در موقعیت بود. مطابق با روش نظریه مبنایی، ابتدا با استفاده از گفته‌های مصاحبه‌شوندگان کدگذاری اولیه انجام شد و سپس با استفاده از معنادارترین و فراوان‌ترین کدهای اولیه میزان زیادی از داده‌ها غربال و شناسه‌های مشابه در قالب یک مقوله قرار داده شد. یافته‌های حاصل از مصاحبه با زنان نابارور و بررسی مقالات نشان داد دلایل عمده تنیدگی در زنان نابارور در 3 مقوله ارزش داشتن فرزند، پیامدها و عواقب ناباروری و راهبردهای مقابله با ناباروری از اولویت بیشتری برخوردار بودند. در پایان این مرحله، بسته آموزش مقابله‌ای شناختی‌رفتاری تنیدگی ناباروری براساس نیازهای خاص زنان نابارور برای مقابله با تنیدگی ناباروری و کنترل آن تهیه شد.
در مرحل بعدی، بررسی روایی محتوایی بسته آموزشی توسط متخصصان این حوزه بود. به این منظور، بسته آموزشی جهت تعیین نسبت روایی محتوایی برنامه آموزشی به 10 نفر از متخصصین روانشناسی و روان‌درمانی حوزه خانواده ارسال شد و برای تعیین نسبت روایی محتوایی بسته آموزشی از روش لاوشه (که یک روش سنجش روایی است) استفاده شد. ابتدا اهداف آزمون برای متخصصان توضیح داده شد و سپس از آن‌ها خواسته شد تا برای بررسی نسبت روایی محتوایی، برای محتوای هریک از جلسات برنامه آموزشی یکی از 3 گزینه «ضروری است»، «مفید است، ولی ضروری نیست» و «ضرورتی ندارد» را انتخاب کنند. باتوجهبه جدول لاوشه شاخص مورد‌قبول برای رعایت روایی محتوایی هر جلسه از برنامه 62/0 بود و قاعده این بود که جلسه‌ای با شاخص کمتر از این، از برنامه حذف شود. همچنین جهت بررس شاخص روایی محتوا، برای تعیین میزان محتوای هریک از جلسات برنامه آموزشی یکی از گزینه‌های «غیرمرتبط»، «نیاز به بازبینی»، «مرتبط» و «کاملاً مرتبط» را انتخاب کنند.
محتوای جلسات آموزش مقابله‌ای شناختی‌رفتاری تنیدگی ناباروری در جدول شماره 1 آورده شده است.
یافته‌ها
یافته‌ها حاکی از این بود که از 70 نفر آزمودنی شرکت‌کننده در پژوهش دامنه سنی آزمودنی‌ها 27 تا 40 سال با میانگین سنی و انحراف معیار 614/5±83/35 بوده است. به لحاظ میزان تحصیلات، 14/7 درصد زیردیپلم و دیپلم، 28/44 درصد کاردانی، 57/28 درصد کارشناسی و 20 درصد کارشناسی ارشد و بالاتر بوده‌اند. دامنه طول مدت ازدواج 57/18 درصد افراد 5 تا 10 سال، 57/48 درصد بین 10 تا 15 سال و 85/23 درصد نیز بیشتر از 15 سال بود.
برای بررسی روایی محتوایی آزمون از 2 شیوه شاخص روایی محتوایی و نسبت روایی محتوایی استفاده شد (به نقل از کلالی و همکاران، 1398). نتایج محاسبه شاخص روایی محتوایی از دید متخصصان برای هریک از جلسات طراحی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی رفتاری در جدول شماره 2 نشان داده شده است. میانگین شاخص روایی محتوایی جلسات آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری (12جلسه) به شرح فرمول شماره 1 است:
1.
شاخص روایی محتوایی به‌دست‌آمده 958/0 است که بیانگر روایی قابل‌قبول بسته آموزشی طبق نظر صاحب‌نظران است.
جهت محاسبه نسبت روایی محتوایی از شاخص لاوشه استفاده شد. سپس نسبت روایی محتوایی براساس فرمول شماره 2 که در آن N تعداد متخصصانی است که گزینه ضروری را انتخاب کرده‌اند، محاسبه شد:
2.
باتوجهبه اینکه در این مطالعه 10 نفر از متخصصان به‌عنوان ارزیاب، محتوا را مورد بررسی قرار دادند، باتوجهبه جدول لاوشه شاخص مورد‌قبول برای رعایت روایی محتوایی هر جلسه از برنامه 62/0 بود و قاعده این بود که جلسه‌ای با شاخص کمتر از این، از برنامه حذف شود. نتایج محاسبه نسبت روایی محتوایی از دید متخصصان برای هریک از جلسات طراحی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری در جدول شماره 3 نشان داده شده است.
میانگین نسبت روایی محتوایی جلسات آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری (12جلسه) به شرح فرمول شماره 3 است:
3.
نسبت روایی محتوایی به‌دست‌آمده برابر با 85/0 است که بیانگر قابل‌قبول بودن نسبت روایی بسته آموزشی طبق نظر متخصصان است.
بحث
این پژوهش با هدف طراحی و اعتباریابی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری بر روی زنان نابارور انجام گرفت. رویکرد انجام پژوهش کیفی بود و به روش تحلیل محتوا انجام گرفت که دامنه سنی آزمودنی‌ها 27 تا 40 سال با میانگین سنی و انحراف معیار 614/5±83/35 بود. در راستای بررسی فرضیه پژوهش، اعتماد و روایی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری زنان نابارور بررسی شد. در این پژوهش براساس یافته‌های تحلیل محتوای کیفی مصاحبه‌ها، مقالات و منابع نظری و پژوهشی درباره تنیدگی ناباروری و براساس ویژگی‌های خاص زنان نابارور، الگویی برای طرح‌ریزی آموزش باتوجهبه نقش زنان در خانواده و اجتماع، شامل مؤلفه‌های مهارت تصمیم‌گیری، مهارت حل مسئله، تمرکز بر هدف، مهارت خودآگاهی، آینده‌اندیشی، مهارت زندگی سالم، مهارت خودمسئولیتی استخراج و ارائه شد. این الگو در 6 گام در طراحی بسته آموزشی مربوطه تعریف شد:
گام اول: تعیین سرفصل‌های کلی بسته
در این مرحله به ارزش‌ها و دسته‌بندی آن‌ها پرداخته و اهداف کلی به اهداف جزیی‌تر و دقیق‌تر تبدیل شد.
گام دوم: تعیین موضوع آموزشی
در این گام، موضوع و مؤلفه‌هایی که ارتباط مستقیم با مشکلات روان‌شناختی زنان نابارور دارند شناسایی شدند و عناوینی برگزیده شد که زنان نابارور بتوانند به‌طور مستقل و به‌سهولت به اهداف آموزشی مدنظر دست پیدا کنند. در این گام محقق به‌عنوان ناظر بود و به زنان نابارور بازخورد پایانی داد.
گام سوم: احصای اهداف آموزشی
هدف‌های آموزشی شفاف و روشن که بتوانند مشارکت‌کننده را یاری کنند تا متوجه شوند که بسته آموزشی بر چه نکاتی تأکید دارد و چگونه می‌تواند بر بهبود وضعیت آن‌ها اثرگذار باشد.
گام چهارم: تدوین محتوای لازم برای نیل به هدف
در این مرحله، آموزش‌های کارگاهی لازم برای نیل به هریک از اهداف طراحی و تدوین شد. در طراحی و تدوین این آموزش‌ها، از پژوهش‌های مشابه داخلی و خارجی، برنامه‌های مرتبط با موضوع و تجارب متخصصان استفاده شد. محتوای بسته آموزشی شامل شناسایی نگرانی‌ها، معرفی انواع راهبردهای مقابله‌ای، تکنیک حل مسئله و انتخاب بهترین راه‌حل برای حل مسئله، آموزش مدیریت حوزه درونی فرد، تحلیل افکار و نحوه بازسازی منطقی افکار (مدیریت و لیست کردن تفکرات منفی، تقویت و لیست کردن نگرش مثبت، تقویت مثبت شیوه مقابله افراد در مواقع استرس‌زا)، تکنیک تغییر افکار منفی ازطریق تغییر رفتار و مقابله با افکار استرس‌زا با استفاده از پذیرش است. برای هرکدام از گام‌ها و مهارت‌ها اهداف مرتبط با آن شناسایی و معرفی شد.
گام پنجم: طراحی بسته آموزشی براساس مؤلفه‌ها و نتایج مصاحبه‌ها و مطالعات و تعیین تکالیف و تمرینات آموزشی هر جلسه
در این مرحله، پس از مشخص شدن اهداف و راهبردهای مقابله‌ای به کار برده‌شده، محتوای مناسب تهیه و بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری طراحی شد.
گام ششم
در این مرحله پس از طراحی بسته آموزشی، این بسته در اختیار 10 نفر از اساتید و متخصصین روانشناسی حوزه خانواده جهت بررسی و تعیین اعتبار و روایی بسته قرار گرفت.
بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری کاهش تنیدگی ناباروری در 12 جلسه طراحی شد و فرم تعیین روایی بسته آموزشی‌درمانی در اختیار 10 نفر از متخصصین قرار گرفت. بعد از تکمیل فرم، به محاسبه و تعیین شاخص روایی محتوایی و نسبت روایی محتوایی آن پرداخته شد. این شاخص‌ها ابتدا برای هر جلسه محاسبه شد و در انتها میانگین آن‌ها به‌عنوان نتیجه گزارش شد. روایی بسته آموزشی با ملاک شاخص روایی محتوایی برابر با 958/0 معادل 8/95 درصد و نسبت روایی محتوایی برابر با 85/0 معادل 85 درصد مورد تأیید صاحب‌نظران قرار گرفت. بنابراین نتایج حاکی از این بود که بسته آموزشی دارای روایی و کفایت لازم از‌نظر اهداف، محتوا و روش آموزش و اعتبار است.
در این راستا یافته‌ها با نتایج شاهی صنوبری و همکاران [15]، گلشنی و همکاران [10]، حسن‌نژاد و ذبیحی [11]، نواه گلگوت و همکاران [16]، وجستیا و همکاران [12]، رونی و دومار [13] و همچنین سانتاکروز و اگوید [14] همسو است. شاهی صنوبری و همکاران [15] نشان دادند آموزش مثبت‌نگری مبتنی بر خیرباوری در افزایش امیدواری در زنان نابارور مؤثر است [15]. رونی و دومار نشان دادند ناباروری باعث استرس می‌شود [13]. نواه گلگوت و همکاران نشان دادند برای زنان، استرس بالاتر و بی‌فرزندی با نگرانی بیشتر همراه بود [16]. بنابراین در دایره ارتباطی از جانب دیگران از حمایت بیشتری برخوردار خواهند بود که این مسئله سبب می‌شود تا فرد ناباروری را کمتر استرس‌زا ارزیابی کند و این به کاهش تنش‌های ناباروری زنان کمک می‌کند. این بسته آموزشی برای مقابله شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری از روایی محتوایی لازم برخوردار است. از مزیت‌های این بسته آموزشی به لحاظ کاربردی بودن، می‌توان به همراه بودن آن با دستورالعمل کامل جلسات و در نظر گرفتن انتظارات زنان نابارور جهت اثرگذاری اشاره کرد.
بنابر یافته‌های این پژوهش، برای زنان نابارور، مهم‌ترین عامل دریافت بسته حمایتی و اجتماعی، فرزندآوری و باروری و ایفای نقش مادری است. زنان نابارور تکمیل هویت و ایفای نقش جنسیتی خود را به فرزندآوری وابسته می‌دانند. آن‌ها تصویر منفی از خود در ذهن دارند و به همین علت خود را سزاوار سرزنش و انسانی کم‌ارزش می‌پندارند. از‌نظر آن‌ها خانواده بدون فرزند، ناقص و بی‌معنی است. مصاحبه با زنان نابارور حاکی از نگرانی‌های آن‌ها در‌رابطه‌با موضوعات مختلفی همچون دخالت خانواده در حریم خصوصی زوجین نابارور، طرد و سرزنش از‌طرف خانواده همسر، تشویق خانواده همسر (شوهر) به ازدواج مجدد، ناپایداری زندگی زناشویی، نگرانی نسبت به آینده، نگرانی از پیری و تنهایی، کاهش اعتماد‌به‌نفس، عدم تجربه حس مادر شدن، عدم دریافت تأیید اجتماعی به‌عنوان زن کامل و غیره بود.
بررسی‌ها نشان داد وجود فرزند از جهات متعددی برای زنان نابارور ارزش زیادی دارد. این افراد، حضور فرزند در خانواده را به لحاظ روانی و عاطفی برای زوجین مهم می‌دانند، چرا‌که حضور فرزند می‌تواند زندگی را معنادار و هدفمند کند. شوق تجربه حس مادری به‌عنوان یکی از مرحله‌های زندگی و همسویی با سایر افراد جامعه هدف مهمی برای آنان است. زنان نابارور، فرزند را ارمغان خوشبختی، شور و نشاط و محبت می‌دانند. براساس آنچه مطالعه شد، ناباروری تأثیرات زیادی بر روی زنان داشته است. ازجمله اثراتی که ناباروری بر روی زنان داشته است، می‌توان به این موارد اشاره کرد: بی‌تفاوت شدن نسبت به زندگی، احساس افسردگی، افکار منفی، فقدان اعتماد‌به‌نفس، آزردگی خاطر، حساس شدن و زودرنجی، انزواطلبی و حسرت خوردن، احساس نقص جسمانی، احساس خجالت، نگرانی نسبت به آینده، سرزنش خود، بهانه‌گیر شدن و بی‌انگیزگی. همچنین در این مطالعه زنان ناباروری را یک مشکل اساسی می‌دانند. فرزندآوری از اهداف و آرمان‌های آن‌هاست و از این لحاظ تفاوت چندانی بین آن‌ها وجود ندارد. ولی در‌رابطه‌با نحوه ابراز مشکل و همین‌طور کنار آمدن با آن، راهبردهای متفاوتی را به کار می‌برند. زنان ناباروری را به‌عنوان مسئله می‌دانند که باید تا آخرین حد توان جسمی و مالی برای رفع آن تلاش کنند. برای همین به‌شدت پیگیر درمان هستند و راه‌های مختلفی را برای درمان تجربه می‌کنند. آن‌ها هم ازطریق درمانگران طب سنتی و هم ازطریق طب نوین و مراجعه به پزشک و مراکز درمان ناباروری پیگیر درمان هستند. بنابراین نحوه برخورد اطرافیان با مشکل ناباروری این زنان، بر نحوه مواجهه آن‌ها با مسئله ناباروری تأثیر مستقیم دارد. ازاین‌رو آن‌ها برای سازگاری بهتر و کاهش استرس و امیدواری به روند درمان به حمایت اجتماعی و پذیرفتن مشکل ناباروری، همدلی و همفکری اطرافیان خود نیاز دارند. زنان نابارور از‌سوی جامعه و اطرافیان افرادی انگ‌دار می‌شوند که این امر بر روی عزت نفس آن‌ها تأثیر گذاشته و موجب پایین آمدن عزت نفس در آن‌ها می‌شود و به دنبال آن تحمل پریشانی و تنظیم شناختی هیجانات آن‌ها نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری می‌تواند به‌صورت کاربردی در کنار درمان دارویی به زنان نابارور در راستای کاهش تنیدگی ناباروری کمک کند. از مزیت‌های این بسته آموزشی به لحاظ کاربردی بودن، می‌توان به همراه بودن آن با دستورالعمل کامل جلسات و در نظر گرفتن انتظارات زنان نابارور جهت اثرگذاری اشاره کرد.
این مطالعه دارای محدودیت‌هایی بود. محدودیت اصلی این مطالعه، حجم کوچک نمونه است. گرچه این مطالعه دستخوش افت آزمودنی‌ها نشد، اما حجم کم از محدودیت‌ها پژوهش محسوب می‌شود. محدودیت بعدی، که یک فرض احتمالی است، این بود که افراد به دلیل تمایل فردی، خوش‌بینی و عواملی نظیر آن اثر برنامه را بالا برآورد کرده باشند.
باتوجهبه نتایج، قدرت دادن به زنان نابارور، بالا بردن پذیرش ناباروری، پذیرفتن فقدان در ناباروری و تسهیل گذر از تجربه ناباروری ازطریق حل مسئله و پذیرش پیشنهاد می‌شود. علی‌رغم اینکه ناباروری، مشکلات عدیده‌ای را برای زنان ایجاد می‌کند، اما این گروه متأسفانه کمتر از سوی خانواده و اجتماع درک شده و مورد حمایت قرار می‌گیرند. در خصوص ناباروری پیشنهاد می‌شود روان‌شناس ازطریق جلسات شناخت‌درمانی، افکار مراجعین نابارور را به سمت پذیرش واقعیت ببرد و در‌عین‌حال در کنار پزشک معالج، مراجعین را در مواردی که امکان معالجه ناباروری وجود دارد، تشویق کند. در‌صورتی‌که این پژوهش منجر به ایجاد دستورالعملی شود، با ایجاد زمینه‌های مناسب به امر ارتقای بهداشت و سلامت عمومی در کلینیک‌ها و مطبه‌ای ناباروری پرداخته شود و شرایطی فراهم شود که علاوه بر درمان‌های رایج پزشکی جهت زنان نابارور سلامت روان و ابعاد روان‌شناختی آن‌ها نیز مورد بررسی قرار گیرد و از تبعات ناباروری بر ایجاد بیماری‌های شایع روان‌پزشکی و بی‌تابی روانی و اختلال در عملکرد جنسی جلوگیری شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج بررسی و تأیید شده و با شناسه اخلاق IR.IAU.SDJ.REC.1402.060 ثبت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و تحقیق و بررسی: سمانه قبادی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی: کیوان کاکابرایی و محمود گودرزی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تمایل به داشتن فرزند از انگیزه‌های اساسی انسانی است و در زوج‌هایی که خواهان فرزند هستند، اما توانایی آن را ندارند، این مسئله امری ویرانگر خواهد بود [1، 2]. ناباروری به‌عنوان یکی از بیماری‌های شایع زنان در‌واقع یک بحران پیچیده زندگی مشترک است که به‌صورت ناتوانی در بارداری بعد از 1 سال مقاربت، بدون استفاده از هرگونه روش پیشگیری تعریف می‌شود [3]. تنش حاصل از ناباروری بر روابط مثبت فردی، اجتماعی و زناشویی از حیطه‌های بهزیستی روان‌شناختی تأثیر می‌گذارد. زنانی که قدرت باروری ندارند، احساس ناتوانی، بی‌ارزشی و عدم کفایت کرده و خود را ناقص می‌دانند [3، 4]. علی‌رغم اعتقاد برخی از مردم، مبنی بر نقش خود زوجین در ناباروری، برخی استرس را نیز عامل ایجاد ناباروری می‌دانند. استرسی که زنان نابارور دارند شامل تعامل بین شرایط فیزیکی مستعدکننده ناباروری و مداخلات پزشکی، عکس العمل‌های دیگران و خصوصیات روانی و فردی می‌شود [5]. تنیدگی ناباروری، مجموعه‌ای از نشانه‌ها است که به دنبال تشخیص ناباروری در افراد بروز می‌کند و در بسیاری از علائم مشابه اختلالات ناشی از استرس پس از سانحه است [6، 7]. به نظر می‌رسد زنان نابارور، سطوح بالاتری از استرس و آشفتگی روانی را در مقایسه با مردان تجربه کنند [8].
نتایج مطالعات در‌زمینه اختلالات روان‌شناختی در زنان نابارور نشان داده که درمان مشکلات روان‌شناختی زنان نابارور کمتر مورد توجه بوده و درمان‌های به‌کار‌رفته، بر جنبه جسمانی تمرکز دارند. بنابراین زمان آن رسیده تا مداخلات کاربردی جهت ارتقای سلامت روان‌شناختی زنان نابارور طراحی شود و مورد استفاده قرار گیرد. در راستای اثربخشی آموزش ایمن‌سازی در برابر تنیدگی در زنان نابارور یافته‌ها حاکی از این بود که این آموزش بر مؤلفه‌های روان‌شناختی، اقتصادی، عاطفی و اجتماعی آن‌ها تأثیر دارد [9]. گلشنی و همکاران نشان دادند پس از مداخله، میانگین نمرات استرس درک‌شده کاهش یافته و می‌توان تنیدگی ناباروری را بهبود بخشید [10]. مرور پیشینه‌ها حاکی از اکتسابی بودن تنیدگی ناباروری است و اگر توسط همسران فرا گرفته شود، می‌تواند فرد را برای ادامه درمان مأیوس کند. در پژوهشی بر روی زنان نابارور مشاهده شد برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی به‌طور مؤثری می‌تواند به زنان نابارور کمک کند [11]. یافته‌های وجستیا و همکاران نشان داد استرس ممکن است به تخمک‌ها آسیب برساند و ظرفیت لقاح را مختل کند [12]. رونی و دومار در بررسی رابطه استرس و ناباروری نشان دادند استرس به‌طور معنی‌داری بر ناباروری تأثیر و همچنین ناباروری باعث استرس می‌شود [13]. همچنین سانتاکروز و اگوید نشان دادند زنان مبتلا به ناباروری سطوح بالایی از استرس و ناراحتی را گزارش می‌کنند که می‌تواند بر نتیجه درمان آن‌ها تأثیر بگذارد. تأثیر استرس بر نتیجه درمان را می‌توان با کمک نشانگرهای زیستی ارزیابی کرد [14].
برای زنانی که توانایی فرزنددار شدن را ندارند مسئله ناباروری ناامید‌کننده است و به‌عنوان امری ویرانگر در زندگی محسوب می‌شود. استفاده از فنون شناختی‌رفتاری و راهبردهای مقابله تنیدگی‌زا برای کنار آمدن با مشکلات ناباروری و تقویت افکار مثبت در زنان نابارور نقشی اساسی در سلامت جسمی و روانی آن‌ها دارد. با شناسایی مهارت‌های مقابله‌ای کارساز و ارائه آن‌ها ازطریق برنامه‌های آموزشی می‌توان در فرایند درمان زنان نابارور به کاهش آثار منفی تنیدگی کمک کرد. مداخله مقابله شناختی‌رفتاری تنیدگی ناباروری به زنان نابارور آموزش می‌دهد توانایی خود برای کاهش تنیدگی و سازگاری مناسب با شرایط و موقعیت‌های استرس‌آور را افزایش دهند. این مداخله ترکیبی از آگاهی در‌رابطه‌با تنیدگی، آموزش تن‌آرامی، شناسایی افکار ناکارآمد، آموزش حل مسئله، مدیریت خود و برنامه‌ریزی فعالیت‌ها است که زنان نابارور می‌توانند از تنیدگی‌ها در زندگی خود بکاهند. باتوجهبه اینکه در این خصوص در شهر کرمانشاه تا به حال مطالعه‌ای انجام نگرفته است، انجام این پژوهش ضرورت می‌یابد.
مواد و روش‌ها
روش پژوهش حاضر از‌نظر شیوه اجرا کیفی و از نوع تحلیل محتواست که در این بخش پژوهشگر در مراکز ناباروری و مطب متخصصان زنان و درمان نازایی شهر کرمانشاه با استفاده از ابزار مصاحبه و مقالات انجام‌شده در این زمینه، عواملی که منجر به کاهش تنیدگی ناباروری می‌شود را استخراج کرده و به شناسایی عوامل استرس‌زا در زنان نابارور پرداخته است که براساس آن بسته آموزشی طراحی شد.
جامعه مطالعاتی بخش طراحی و تدوین بسته آموزشی، متناسب با پژوهش‌های نظری، شامل زنان نابارور مراجعه‌کننده به مراکز ناباروری و مطب متخصصان زنان و درمان نازایی شهر کرمانشاه در نیمه دوم سال 1401 بود.ه افراد نمونه 70 نفر بودند و پس از بررسی ملاک‌های ورود به مطالعه با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. جامعه آماری مربوط به روایابی برنامه، مشتمل بر کل صاحب‌نظران و متخصصان حوزه‌های خانواده بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند، 10 متخصص به‌عنوان نمونه و اعضای پانل اعتباربخشی ـ که سابقه کاری حداقل 5 سال در این حوزه را داشتند ـ انتخاب شدند. معیارهای ورود به پژوهش: مقالات مرتبط با تنیدگی و زنان نابارور در سال‌های 1390 تا 1402 (2021-2015)، زنان نابارور که سابقه ناباروری حداقل 3 سال داشته باشند و تشخیص ناباروری براساس نظر متخصص زنان و نازایی. معیارهای خروج: انصراف از شرکت در پژوهش و برخورداری از اختلالات روانی.
در این پژوهش، پس از تدوین نسخه اولیه بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری براساس مصاحبه و مقالات مرتبط طراحی‌شده، ارزیابی روایی صوری و محتوایی با نظر 10 نفر از متخصصین مورد بررسی قرار گرفت که در‌نهایت، بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری در 12 جلسه 120 دقیقه‌ای (2 ساعته) طراحی شد .
روش اجرا و طراحی بسته آموزشی: برای طراحی بسته آموزشی، در فاز نخست پژوهشگر به شناسایی مؤلفه‌های سازنده بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری پرداخته است. به همین منظور، پژوهشگر به شواهد نظری موجود و انجام مصاحبه با زنان نابارور در حال درمان و متخصصانی که به‌طور مستقیم با این گروه در تعامل هستند، رجوع کرد تا شرایط گروه هدف به‌خوبی شناسایی شود. ضمن اینکه مطالعات کتابخانه‌ای جهت گنجاندن سرفصل‌های موردنیاز در بسته آموزشی با هدف شناسایی نیازهای زنان نابارور انجام شد. محور مصاحبه با زنان نابارور، شناخت حالت‌های شناختی هیجانی و رفتاری آن‌ها و همچنین روش‌های مقابله‌ای آن‌ها در زمان قرار گرفتن در موقعیت بود. مطابق با روش نظریه مبنایی، ابتدا با استفاده از گفته‌های مصاحبه‌شوندگان کدگذاری اولیه انجام شد و سپس با استفاده از معنادارترین و فراوان‌ترین کدهای اولیه میزان زیادی از داده‌ها غربال و شناسه‌های مشابه در قالب یک مقوله قرار داده شد. یافته‌های حاصل از مصاحبه با زنان نابارور و بررسی مقالات نشان داد دلایل عمده تنیدگی در زنان نابارور در 3 مقوله ارزش داشتن فرزند، پیامدها و عواقب ناباروری و راهبردهای مقابله با ناباروری از اولویت بیشتری برخوردار بودند. در پایان این مرحله، بسته آموزش مقابله‌ای شناختی‌رفتاری تنیدگی ناباروری براساس نیازهای خاص زنان نابارور برای مقابله با تنیدگی ناباروری و کنترل آن تهیه شد.
در مرحل بعدی، بررسی روایی محتوایی بسته آموزشی توسط متخصصان این حوزه بود. به این منظور، بسته آموزشی جهت تعیین نسبت روایی محتوایی برنامه آموزشی به 10 نفر از متخصصین روانشناسی و روان‌درمانی حوزه خانواده ارسال شد و برای تعیین نسبت روایی محتوایی بسته آموزشی از روش لاوشه (که یک روش سنجش روایی است) استفاده شد. ابتدا اهداف آزمون برای متخصصان توضیح داده شد و سپس از آن‌ها خواسته شد تا برای بررسی نسبت روایی محتوایی، برای محتوای هریک از جلسات برنامه آموزشی یکی از 3 گزینه «ضروری است»، «مفید است، ولی ضروری نیست» و «ضرورتی ندارد» را انتخاب کنند. باتوجهبه جدول لاوشه شاخص مورد‌قبول برای رعایت روایی محتوایی هر جلسه از برنامه 62/0 بود و قاعده این بود که جلسه‌ای با شاخص کمتر از این، از برنامه حذف شود. همچنین جهت بررس شاخص روایی محتوا، برای تعیین میزان محتوای هریک از جلسات برنامه آموزشی یکی از گزینه‌های «غیرمرتبط»، «نیاز به بازبینی»، «مرتبط» و «کاملاً مرتبط» را انتخاب کنند.
محتوای جلسات آموزش مقابله‌ای شناختی‌رفتاری تنیدگی ناباروری در جدول شماره 1 آورده شده است.
یافته‌ها
یافته‌ها حاکی از این بود که از 70 نفر آزمودنی شرکت‌کننده در پژوهش دامنه سنی آزمودنی‌ها 27 تا 40 سال با میانگین سنی و انحراف معیار 614/5±83/35 بوده است. به لحاظ میزان تحصیلات، 14/7 درصد زیردیپلم و دیپلم، 28/44 درصد کاردانی، 57/28 درصد کارشناسی و 20 درصد کارشناسی ارشد و بالاتر بوده‌اند. دامنه طول مدت ازدواج 57/18 درصد افراد 5 تا 10 سال، 57/48 درصد بین 10 تا 15 سال و 85/23 درصد نیز بیشتر از 15 سال بود.
برای بررسی روایی محتوایی آزمون از 2 شیوه شاخص روایی محتوایی و نسبت روایی محتوایی استفاده شد (به نقل از کلالی و همکاران، 1398). نتایج محاسبه شاخص روایی محتوایی از دید متخصصان برای هریک از جلسات طراحی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی رفتاری در جدول شماره 2 نشان داده شده است. میانگین شاخص روایی محتوایی جلسات آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری (12جلسه) به شرح فرمول شماره 1 است:
1.
شاخص روایی محتوایی به‌دست‌آمده 958/0 است که بیانگر روایی قابل‌قبول بسته آموزشی طبق نظر صاحب‌نظران است.
جهت محاسبه نسبت روایی محتوایی از شاخص لاوشه استفاده شد. سپس نسبت روایی محتوایی براساس فرمول شماره 2 که در آن N تعداد متخصصانی است که گزینه ضروری را انتخاب کرده‌اند، محاسبه شد:
2.
باتوجهبه اینکه در این مطالعه 10 نفر از متخصصان به‌عنوان ارزیاب، محتوا را مورد بررسی قرار دادند، باتوجهبه جدول لاوشه شاخص مورد‌قبول برای رعایت روایی محتوایی هر جلسه از برنامه 62/0 بود و قاعده این بود که جلسه‌ای با شاخص کمتر از این، از برنامه حذف شود. نتایج محاسبه نسبت روایی محتوایی از دید متخصصان برای هریک از جلسات طراحی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری در جدول شماره 3 نشان داده شده است.
میانگین نسبت روایی محتوایی جلسات آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری (12جلسه) به شرح فرمول شماره 3 است:
3.
نسبت روایی محتوایی به‌دست‌آمده برابر با 85/0 است که بیانگر قابل‌قبول بودن نسبت روایی بسته آموزشی طبق نظر متخصصان است.
بحث
این پژوهش با هدف طراحی و اعتباریابی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری بر روی زنان نابارور انجام گرفت. رویکرد انجام پژوهش کیفی بود و به روش تحلیل محتوا انجام گرفت که دامنه سنی آزمودنی‌ها 27 تا 40 سال با میانگین سنی و انحراف معیار 614/5±83/35 بود. در راستای بررسی فرضیه پژوهش، اعتماد و روایی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری زنان نابارور بررسی شد. در این پژوهش براساس یافته‌های تحلیل محتوای کیفی مصاحبه‌ها، مقالات و منابع نظری و پژوهشی درباره تنیدگی ناباروری و براساس ویژگی‌های خاص زنان نابارور، الگویی برای طرح‌ریزی آموزش باتوجهبه نقش زنان در خانواده و اجتماع، شامل مؤلفه‌های مهارت تصمیم‌گیری، مهارت حل مسئله، تمرکز بر هدف، مهارت خودآگاهی، آینده‌اندیشی، مهارت زندگی سالم، مهارت خودمسئولیتی استخراج و ارائه شد. این الگو در 6 گام در طراحی بسته آموزشی مربوطه تعریف شد:
گام اول: تعیین سرفصل‌های کلی بسته
در این مرحله به ارزش‌ها و دسته‌بندی آن‌ها پرداخته و اهداف کلی به اهداف جزیی‌تر و دقیق‌تر تبدیل شد.
گام دوم: تعیین موضوع آموزشی
در این گام، موضوع و مؤلفه‌هایی که ارتباط مستقیم با مشکلات روان‌شناختی زنان نابارور دارند شناسایی شدند و عناوینی برگزیده شد که زنان نابارور بتوانند به‌طور مستقل و به‌سهولت به اهداف آموزشی مدنظر دست پیدا کنند. در این گام محقق به‌عنوان ناظر بود و به زنان نابارور بازخورد پایانی داد.
گام سوم: احصای اهداف آموزشی
هدف‌های آموزشی شفاف و روشن که بتوانند مشارکت‌کننده را یاری کنند تا متوجه شوند که بسته آموزشی بر چه نکاتی تأکید دارد و چگونه می‌تواند بر بهبود وضعیت آن‌ها اثرگذار باشد.
گام چهارم: تدوین محتوای لازم برای نیل به هدف
در این مرحله، آموزش‌های کارگاهی لازم برای نیل به هریک از اهداف طراحی و تدوین شد. در طراحی و تدوین این آموزش‌ها، از پژوهش‌های مشابه داخلی و خارجی، برنامه‌های مرتبط با موضوع و تجارب متخصصان استفاده شد. محتوای بسته آموزشی شامل شناسایی نگرانی‌ها، معرفی انواع راهبردهای مقابله‌ای، تکنیک حل مسئله و انتخاب بهترین راه‌حل برای حل مسئله، آموزش مدیریت حوزه درونی فرد، تحلیل افکار و نحوه بازسازی منطقی افکار (مدیریت و لیست کردن تفکرات منفی، تقویت و لیست کردن نگرش مثبت، تقویت مثبت شیوه مقابله افراد در مواقع استرس‌زا)، تکنیک تغییر افکار منفی ازطریق تغییر رفتار و مقابله با افکار استرس‌زا با استفاده از پذیرش است. برای هرکدام از گام‌ها و مهارت‌ها اهداف مرتبط با آن شناسایی و معرفی شد.
گام پنجم: طراحی بسته آموزشی براساس مؤلفه‌ها و نتایج مصاحبه‌ها و مطالعات و تعیین تکالیف و تمرینات آموزشی هر جلسه
در این مرحله، پس از مشخص شدن اهداف و راهبردهای مقابله‌ای به کار برده‌شده، محتوای مناسب تهیه و بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری طراحی شد.
گام ششم
در این مرحله پس از طراحی بسته آموزشی، این بسته در اختیار 10 نفر از اساتید و متخصصین روانشناسی حوزه خانواده جهت بررسی و تعیین اعتبار و روایی بسته قرار گرفت.
بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری کاهش تنیدگی ناباروری در 12 جلسه طراحی شد و فرم تعیین روایی بسته آموزشی‌درمانی در اختیار 10 نفر از متخصصین قرار گرفت. بعد از تکمیل فرم، به محاسبه و تعیین شاخص روایی محتوایی و نسبت روایی محتوایی آن پرداخته شد. این شاخص‌ها ابتدا برای هر جلسه محاسبه شد و در انتها میانگین آن‌ها به‌عنوان نتیجه گزارش شد. روایی بسته آموزشی با ملاک شاخص روایی محتوایی برابر با 958/0 معادل 8/95 درصد و نسبت روایی محتوایی برابر با 85/0 معادل 85 درصد مورد تأیید صاحب‌نظران قرار گرفت. بنابراین نتایج حاکی از این بود که بسته آموزشی دارای روایی و کفایت لازم از‌نظر اهداف، محتوا و روش آموزش و اعتبار است.
در این راستا یافته‌ها با نتایج شاهی صنوبری و همکاران [15]، گلشنی و همکاران [10]، حسن‌نژاد و ذبیحی [11]، نواه گلگوت و همکاران [16]، وجستیا و همکاران [12]، رونی و دومار [13] و همچنین سانتاکروز و اگوید [14] همسو است. شاهی صنوبری و همکاران [15] نشان دادند آموزش مثبت‌نگری مبتنی بر خیرباوری در افزایش امیدواری در زنان نابارور مؤثر است [15]. رونی و دومار نشان دادند ناباروری باعث استرس می‌شود [13]. نواه گلگوت و همکاران نشان دادند برای زنان، استرس بالاتر و بی‌فرزندی با نگرانی بیشتر همراه بود [16]. بنابراین در دایره ارتباطی از جانب دیگران از حمایت بیشتری برخوردار خواهند بود که این مسئله سبب می‌شود تا فرد ناباروری را کمتر استرس‌زا ارزیابی کند و این به کاهش تنش‌های ناباروری زنان کمک می‌کند. این بسته آموزشی برای مقابله شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری از روایی محتوایی لازم برخوردار است. از مزیت‌های این بسته آموزشی به لحاظ کاربردی بودن، می‌توان به همراه بودن آن با دستورالعمل کامل جلسات و در نظر گرفتن انتظارات زنان نابارور جهت اثرگذاری اشاره کرد.
بنابر یافته‌های این پژوهش، برای زنان نابارور، مهم‌ترین عامل دریافت بسته حمایتی و اجتماعی، فرزندآوری و باروری و ایفای نقش مادری است. زنان نابارور تکمیل هویت و ایفای نقش جنسیتی خود را به فرزندآوری وابسته می‌دانند. آن‌ها تصویر منفی از خود در ذهن دارند و به همین علت خود را سزاوار سرزنش و انسانی کم‌ارزش می‌پندارند. از‌نظر آن‌ها خانواده بدون فرزند، ناقص و بی‌معنی است. مصاحبه با زنان نابارور حاکی از نگرانی‌های آن‌ها در‌رابطه‌با موضوعات مختلفی همچون دخالت خانواده در حریم خصوصی زوجین نابارور، طرد و سرزنش از‌طرف خانواده همسر، تشویق خانواده همسر (شوهر) به ازدواج مجدد، ناپایداری زندگی زناشویی، نگرانی نسبت به آینده، نگرانی از پیری و تنهایی، کاهش اعتماد‌به‌نفس، عدم تجربه حس مادر شدن، عدم دریافت تأیید اجتماعی به‌عنوان زن کامل و غیره بود.
بررسی‌ها نشان داد وجود فرزند از جهات متعددی برای زنان نابارور ارزش زیادی دارد. این افراد، حضور فرزند در خانواده را به لحاظ روانی و عاطفی برای زوجین مهم می‌دانند، چرا‌که حضور فرزند می‌تواند زندگی را معنادار و هدفمند کند. شوق تجربه حس مادری به‌عنوان یکی از مرحله‌های زندگی و همسویی با سایر افراد جامعه هدف مهمی برای آنان است. زنان نابارور، فرزند را ارمغان خوشبختی، شور و نشاط و محبت می‌دانند. براساس آنچه مطالعه شد، ناباروری تأثیرات زیادی بر روی زنان داشته است. ازجمله اثراتی که ناباروری بر روی زنان داشته است، می‌توان به این موارد اشاره کرد: بی‌تفاوت شدن نسبت به زندگی، احساس افسردگی، افکار منفی، فقدان اعتماد‌به‌نفس، آزردگی خاطر، حساس شدن و زودرنجی، انزواطلبی و حسرت خوردن، احساس نقص جسمانی، احساس خجالت، نگرانی نسبت به آینده، سرزنش خود، بهانه‌گیر شدن و بی‌انگیزگی. همچنین در این مطالعه زنان ناباروری را یک مشکل اساسی می‌دانند. فرزندآوری از اهداف و آرمان‌های آن‌هاست و از این لحاظ تفاوت چندانی بین آن‌ها وجود ندارد. ولی در‌رابطه‌با نحوه ابراز مشکل و همین‌طور کنار آمدن با آن، راهبردهای متفاوتی را به کار می‌برند. زنان ناباروری را به‌عنوان مسئله می‌دانند که باید تا آخرین حد توان جسمی و مالی برای رفع آن تلاش کنند. برای همین به‌شدت پیگیر درمان هستند و راه‌های مختلفی را برای درمان تجربه می‌کنند. آن‌ها هم ازطریق درمانگران طب سنتی و هم ازطریق طب نوین و مراجعه به پزشک و مراکز درمان ناباروری پیگیر درمان هستند. بنابراین نحوه برخورد اطرافیان با مشکل ناباروری این زنان، بر نحوه مواجهه آن‌ها با مسئله ناباروری تأثیر مستقیم دارد. ازاین‌رو آن‌ها برای سازگاری بهتر و کاهش استرس و امیدواری به روند درمان به حمایت اجتماعی و پذیرفتن مشکل ناباروری، همدلی و همفکری اطرافیان خود نیاز دارند. زنان نابارور از‌سوی جامعه و اطرافیان افرادی انگ‌دار می‌شوند که این امر بر روی عزت نفس آن‌ها تأثیر گذاشته و موجب پایین آمدن عزت نفس در آن‌ها می‌شود و به دنبال آن تحمل پریشانی و تنظیم شناختی هیجانات آن‌ها نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی‌رفتاری با تنیدگی ناباروری می‌تواند به‌صورت کاربردی در کنار درمان دارویی به زنان نابارور در راستای کاهش تنیدگی ناباروری کمک کند. از مزیت‌های این بسته آموزشی به لحاظ کاربردی بودن، می‌توان به همراه بودن آن با دستورالعمل کامل جلسات و در نظر گرفتن انتظارات زنان نابارور جهت اثرگذاری اشاره کرد.
این مطالعه دارای محدودیت‌هایی بود. محدودیت اصلی این مطالعه، حجم کوچک نمونه است. گرچه این مطالعه دستخوش افت آزمودنی‌ها نشد، اما حجم کم از محدودیت‌ها پژوهش محسوب می‌شود. محدودیت بعدی، که یک فرض احتمالی است، این بود که افراد به دلیل تمایل فردی، خوش‌بینی و عواملی نظیر آن اثر برنامه را بالا برآورد کرده باشند.
باتوجهبه نتایج، قدرت دادن به زنان نابارور، بالا بردن پذیرش ناباروری، پذیرفتن فقدان در ناباروری و تسهیل گذر از تجربه ناباروری ازطریق حل مسئله و پذیرش پیشنهاد می‌شود. علی‌رغم اینکه ناباروری، مشکلات عدیده‌ای را برای زنان ایجاد می‌کند، اما این گروه متأسفانه کمتر از سوی خانواده و اجتماع درک شده و مورد حمایت قرار می‌گیرند. در خصوص ناباروری پیشنهاد می‌شود روان‌شناس ازطریق جلسات شناخت‌درمانی، افکار مراجعین نابارور را به سمت پذیرش واقعیت ببرد و در‌عین‌حال در کنار پزشک معالج، مراجعین را در مواردی که امکان معالجه ناباروری وجود دارد، تشویق کند. در‌صورتی‌که این پژوهش منجر به ایجاد دستورالعملی شود، با ایجاد زمینه‌های مناسب به امر ارتقای بهداشت و سلامت عمومی در کلینیک‌ها و مطبه‌ای ناباروری پرداخته شود و شرایطی فراهم شود که علاوه بر درمان‌های رایج پزشکی جهت زنان نابارور سلامت روان و ابعاد روان‌شناختی آن‌ها نیز مورد بررسی قرار گیرد و از تبعات ناباروری بر ایجاد بیماری‌های شایع روان‌پزشکی و بی‌تابی روانی و اختلال در عملکرد جنسی جلوگیری شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج بررسی و تأیید شده و با شناسه اخلاق IR.IAU.SDJ.REC.1402.060 ثبت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و تحقیق و بررسی: سمانه قبادی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی: کیوان کاکابرایی و محمود گودرزی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1402/9/3 | پذیرش: 1402/12/13 | انتشار: 1404/1/10
دریافت: 1402/9/3 | پذیرش: 1402/12/13 | انتشار: 1404/1/10
فهرست منابع
1. Purkayastha N, Sharma H. Prevalence and potential determinants of primary infertility in India: Evidence from Indian demographic health survey. Clin Epidemiology Glob Health. 2020; 9:162-70. [DOI:10.1016/j.cegh.2020.08.008] [DOI:10.1016/j.cegh.2020.08.008]
2. Starabadi M, Aminfakhraei A, Keramati K, Samavi A. [Effectiveness of acceptance and commitment therapy on stress and depression in infertile couples (Persian)]. Women Stud. 2020; 11(31):1-18. [DOI:10.30465/ws.2020.5344]
3. Samadi H, Shirazi A, Sadegh Esfahani N. [Investigation of the effectiveness of theater therapy on general health of infertile women (Persian)]. J Fac Med Mashhad Univ Med Sci. 2018; 62:160-8. [DOI:10.22038/mjms.2019.14208]
4. Kohi Kamali S, Sodagar S, Pour Sharifi H, Ashairi H. [The effectiveness of treatment based on acceptance and commitment on sexual satisfaction of infertile women (Persian)]. J Prevent Med. 2019; 7(4):57-67. [DOI:10.29252/jpm.7.4.67] [DOI:10.29252/jpm.7.4.67]
5. Rezvani F, Vaziri S, Lotfi Kashani F. [Structural equation modelling of infertility stress based on emotional schemas, marital conflict, self-compassion, social support as a mediation (Persian)]. IJPN 2019; 7(4):74-83. [Link]
6. Kim M, Moon S, Kim J. Effects of psychological intervention for korean infertile women under in vitro fertilization on infertility stress, depression, intimacy, sexual satisfaction and fatigue. Arch Psychiatr Nurs. 2020; 34(4):211-7. [DOI:10.1016/j.apnu.2020.05.001] [DOI:10.1016/j.apnu.2020.05.001]
7. Bräuner EV, Nordkap L, Priskorn L, Hansen ÅM, Bang AK, Holmboe SA, et al. Psychological stress, stressful life events, male factor infertility, and testicular function: A cross-sectional study. Fertil Steril. 2020; 113(4):865-75. [DOI:10.1016/j.fertnstert.2019.12.013] [DOI:10.1016/j.fertnstert.2019.12.013]
8. Bahrami-Kerchi A, Manshaee G, Keshtiaray N. [The effectiveness of psychological empowerment therapy and dialectical behavior therapy on infertility stress of infertile women in pretreatment stage of in vitro fertilization (Persian)]. Feyz Med Sci J. 2020; 24(5):554-64. [Link]
9. Askari P, Saedi S. [The effectiveness of immunization training against stress on the quality of life of infertile women (Persian)]. Thought Behav Clin Psychol. 2012; 6(24):19-28. [Link]
10. Golshani F, Hasanpour S, Mirghafourvand M, Esmaeilpour Kh. Effect of cognitive behavioral therapy-based counseling on perceived stress in pregnant women with history of primary infertility: A controlled randomized clinical trial. BMC Psychiatry. 2021; 21:278. [DOI:10.1186/s12888-021-03283-2] [DOI:10.1186/s12888-021-03283-2]
11. Hassannejad Emamchay M, Zabihi R. The effect of mindfulness-based stress reducing program on tolerance of ambiguity, rumination, and metacognitive awareness in infertile women. Br J Guidance Counc. 2021; 52(2):233-42. [DOI:10.1080/03069885.2021.1961209] [DOI:10.1080/03069885.2021.1961209]
12. Wojsiat J, Korczyński J, Borowiecka M, Żbikowska HM. The role of oxidative stress in female infertility and in vitro fertilization. Postepy Hig Med Dosw. 2017; 71(0):359-66. [DOI:10.5604/01.3001.0010.3820] [PMID] [DOI:10.5604/01.3001.0010.3820]
13. Rooney KL, Domar AD. The relationship between stress and infertility. Dialogues Clin Neurosci. 2018; 20(1):41-7. [DOI:10.31887/DCNS.2018.20.1/klrooney] [PMID] [DOI:10.31887/DCNS.2018.20.1/klrooney]
14. Santa-Cruz DC, Agudo D. Impact of underlying stress in infertility. Curr Opin Obstet Gynecol. 2020; 32(3):233-6. [DOI:10.1097/GCO.0000000000000628] [PMID] [DOI:10.1097/GCO.0000000000000628]
15. Shahi Senobari S, Moeenizadeh M, Aghamohammadian Sharbaf HR, Noferesti A. [Investigating the effectiveness of teaching the positive thinking based on belief to good on life satisfaction and hope of infertile women (Persian)]. J Modern Psychol Res. 2022; 17(66):189-97. [DOI:10.22034/jmpr.2022.15279]
16. Gelgoot EN, Kelly-Hedrick M, Miner SA, Robins S, Chan P, Ells C, et al. Predictors of infertility-related concerns in a Canadian survey of men and women seeking fertility treatment. Patient Educ Counc. 2020; 103(9):1812-20. [DOI:10.1016/j.pec.2020.03.016] [DOI:10.1016/j.pec.2020.03.016]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
