جلد 19 -
جلد 19 - صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.KUMS.REC.1400.638
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Heydarian M, Salimi N, Ali Baghe A. Comparison of COVID-19-related Stress and Anxiety and Coping Styles between Mothers of Normal and Special Needs Children in Iraq. Qom Univ Med Sci J 2025; 19
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3871-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3871-fa.html
حیدریان معصومه، سلیمی نوشین، علی باقر اکرم. مقایسه استرس، اضطراب ناشی از کرونا و راهبردهای مقابله‌ای در بین مادران کودکان با نیازهای عادی و ویژه در کشور عراق. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1404; 19 ()
معصومه حیدریان1 
، نوشین سلیمی* 2، اکرم علی باقر1
، نوشین سلیمی* 2، اکرم علی باقر1
1- گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم پزشکی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.
2- گروه بهداشت عمومی، دانشکده علوم پزشکی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران. ،nooshin.salimi@yahoo.com
2- گروه بهداشت عمومی، دانشکده علوم پزشکی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران. ،
متن کامل [PDF 3243 kb]
(139 دریافت)
| چکیده (HTML) (606 مشاهده)
متن کامل: (3 مشاهده)
مقدمه
در شرایطی که تولد یک کودک به‌طور ذاتی، موجب تغییراتی در مبادلات رفتاری و عاطفی بین زوجین می‌شود، تولد کودکی با مشکلات روان‌شناختی یا رشدی، تکلیفی به‌مراتب استرس‌زا برای والدین محسوب می‌شود، حتی با بالغ شدن این کودکان، عدم سازگاری والدین با ناتوانی‌های این فرزندان همچنان باقی می‌ماند، به‌گونه‌ای که همواره با فشارهای هیجانی چون احساس شرم یا گناه دست به گریبان‌اند [1].
نتایج پژوهش‌ها حاکی از این است که والدین دارای کودک ناتوان، نسبت به سایر والدین، دارای اختلالات جسمی، افسردگی، اضطراب، استرس و فشارهای عصبی بیشتر و اعتماد‌به‌نفس و کیفیت زندگی کمتری هستند. همچنین احساس تنهایی کرده و در ارتباطات خود با اطرافیان دچار مشکلاتی هستند [2-5].
شیوع کرونا، سلامت عمومی جهان را به چالش کشید و منجر به ترس بیمارگونه‌ای از مبتلا شدن به آن در افراد مختلف شد [6]. این بیماری واگیردار نه‌تنها موجب تهدید سلامت جسمانی جامعه و در برخی از موارد مرگ می‌شود، مشکلات روانی و فشارهای غیرقابل‌تحملی مانند نگرانی از ابتلا، اضطراب، افسردگی، استرس و سوگ حل‌نشده به بار آورده است [7، 8]. علاوه‌بر‌این در طول همه‌گیری کوویدـ19، قرنطینه خانگی سراسری که باعث تعطیلی مدارس و مؤسسات آموزشی توانبخشی شد، میلیون‌ها کودک معلول را ملزم کرد تا ماه‌ها در خانه بمانند و والدین، به‌ویژه مادران متحمل وظایف متعددی، از‌جمله فرزندپروری، آموزش و توانبخشی شدند که این می‌تواند اضطراب و استرس والدین را افزایش دهد و باعث مشکلات روانی شود [9]. اضطراب ناشی از ویروس کوویدـ19 شایع است و به نظر می‌رسد بیشتر به دلیل ناشناخته بودن و ایجاد ابهام شناختی در افراد درباره این ویروس است. ترس از ناشناخته‌ها ادراک ایمنی را در انسان کاهش می‌دهد و همواره برای بشر اضطراب‌زا بوده است. درباره کوویدـ19 اطلاعات کم علمی نیز این اضطراب را تشدید می‌کند [10].
استرس به‌عنوان هیجانی منفی، در والدین کودکان با نیازهای ویژه با‌توجه‌به شرایط تنش‌زایی که دارند مطرح است. استرس، پاسخی به شرایط فشار در سیستم و ساختار روان و بدن است و به چگونگی ادراک فرد از موقعیت اشاره دارد و عناصر شناختی، مانند تفسیر موقعیت در پیدایش آن دخیل هستند [11].
خانواده‌ها، به‌ویژه مادران برای تحمل و به حداقل رساندن اضطراب و رویدادهای استرس‌زا از راهبردهای مقابله‌ای استفاده می‌کنند. از‌نظر کمپبل، مقابله به معنای توانایی سازگاری، انطباق و رویارویی با چالش‌هاست. اگرچه برخی از والدین تلاش‌های رفتاری و شناختی برای مدیریت این وضعیت انجام می‌دهند، برخی دیگر تلاش می‌کنند تا زندگی خود را به حالت عادی برگردانند [12].
بهطورکلی مطالعاتی که در طول همه‌گیری‌های قبلی و از آغاز شیوع کوویدـ19 انجام شده‌اند، پیامدهای روان‌شناختی را بر عموم مردم مورد مطالعه قرار دادند و مطالعات درباره تأثیر این رویدادها بر والدین و به‌ویژه مادران کودکان با نیازهای ویژه ناشناخته ماند. بنابراین محقق در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا تفاوتی در میزان استرس، اضطراب ناشی از کرونا و راهبرد مقابله‌ای در بین مادران کودکان با نیازهای ویژه و عادی در کشور عراق وجود دارد؟
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی‌تحلیلی است که در سال 1400 با مشارکت 120 مادر (60 مادر دارای فرزند عادی و 60 مادر دارای فرزند با نیازهای ویژه شامل کم‌توانی ذهنی، ناشنوا و کم‌شنوا و معلولیت جسمی‌حرکتی در کشور عراق (شهر کرکوک) انجام شد. جهت نمونه‌گیری به دلیل محدودیت در دسترسی به مادران دارای فرزند با نیازهای ویژه، از نمونه‌گیری در‌دسترس استفاده شد. شرکت‌کنندگان در پژوهش حاضر مراجعین به مراکز عمومی شهر همچون مکان‌های آموزشی، پارک‌ها، سالن‌های ورزشی و غیره بودند که با دادن اطمینان نسبت به محرمانگی اطلاعات و جلب رضایت آن‌ها برای مشارکت در پژوهش انتخاب شدند.
معیار ورود در گروه مادران دارای کودک عادی شامل سکونت در شهر کرکوک، حداقل سواد برای درک گویه‌های پرسش‌نامه، زندگی فرزند با هر دو والد، برخورداری از سلامت جسمی و روانی مادران و رضایتشان برای شرکت در پژوهش بود. معیار ورود در گروه مادران کودکان با نیازهای ویژه شامل سکونت در شهر کرکوک، داشتن حداقل 1 فرزند معلول تحت مراقبت در منزل، حداقل سواد برای درک گویه‌های پرسش‌نامه، نداشتن سابقه اختلال جسمی یا روانی حاد، زندگی فرزند با هر دو والد و رضایت برای شرکت در پژوهش بود.
ابزار مطالعه
ابزار جمع‌آوری اطلاعات از 4 بخش تشکیل شده بود:
بخش اول
شامل سؤالات جمعیت‌شناختی (تحصیلات مادران، شغل مادران و تعداد فرزندان در خانواده) بود.
بخش دوم
در این بخش، از پرسش‌نامه اضطراب ناشی از بیماری کرونا استفاده شد که در کشور ایران تهیه و توسط علی‌پور و همکاران اعتباریابی شده است. مقیاس مذکور دارای ۱۸ آیتم است و بهطورکلی 2 مؤلفه را می‌سنجد. سؤالات ۱ تا ۹ مربوط به علائم روانی و سؤالات ۹ تا ۱۸علائم جسمانی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. نمره‌گذاری این ابزار به‌صورت لیکرت 4 گزینه‌ای بود و پاسخ‌ها از هرگز با نمره صفر تا همیشه با نمره ۳ بود. بنابراین افراد می‌توانند نمره‌ای بین صفر تا ۵۴ را کسب کنند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت سطح‌بندی به این صورت است که نمرات کمتر یا مساوی ۳۹ نشان‌دهنده عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، نمرات بین۴۰ تا ۶۰ نشان‌دهنده اضطراب متوسط و نمرات مساوی یا بیشتر از ۶۱ به‌منزله اضطراب شدید است. علی‌پور و همکاران پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از روش آلفای کرونباخ برای 2 مؤلفه به ترتیب برابر با ۸۷/۰و ۸۶/۰ و برای کل پرسش‌نامه برابر با ۹۲/۰گزارش کرده‌اند [13].
بخش سوم
پرسش‌نامه استرس ادراک‌شده در سال 1983 توسط کوهن و همکاران [14] تهیه شد و دارای 14 ماده است که برای سنجش استرس عمومی درک‌شده در یک ماه گذشته به کار می‌رود. نحوه نمره‌گذاری پرسش‌نامه بر‌اساس طیف 5 درجه‌ای لیکرت بود و پاسخ‌ها از هیچ (با نمره صفر) تا خیلی زیاد (با نمره 4) بود. حداقل امتیاز ممکن صفر و حداکثر 56 بود. نمره بین صفر تا 18 استرس در حد پایین، نمره بین 18 تا 36 استرس در حد متوسط و نمره بالاتر از 36 استرس در حد بالا را نشان می‌داد. کوهن و همکارانش پایایی آزمون بازآزمون را 85/0 و هماهنگی درونی را نیز 84/0 به دست آوردند. در جمعیت ایرانی ضرایب آلفای کرونباخ برای ادراک استرس 80/0 به دست آمده است [15].
بخش چهارم
پرسش‌نامه راهبردهای مقابله‌ای توسط اندلر و پارکر (1990)، تدوین شد [16]. این پرسش‌نامه به‌منظور ارزیابی انواع روش‌های مقابله‌ای در موقعیت‌های تنیدگی‌زا ساخته شد. این آزمون شامل 48 ماده است که بر مبنای شیوه لیکرت از هرگز تا خیلی زیاد را در‌بر می‌گیرد و به هر عبارت نمره 1تا 5 داده می‌شود. 16 ماده اول به راهبرد مقابله‌ای مسئله‌محور،16 ماده دوم به راهبرد مقابله‌ای هیجان‌محور و 16 ماده سوم به راهبرد مقابله‌ای اجتنابی اشاره دارد. دامنه تغییر 3 نوع راهبرد از 16تا80 است. در نمونه اصلی مقیاس مقابله با بحران اندلر و پارکر، ضریب همسانی درونی کل ٩٢/٠گزارش شده است.
تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها
تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات در 2 بخش توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم‌افزار spss نسخه 22 صورت گرفت. در قسمت آمار توصیفی از آماره‌های شاخص‌های پراکنش مرکزی (میانگین) و شاخص‌های پراکندگی (فراوانی، درصد، انحراف معیار) استفاده شد و در قسمت آمار استنباطی از (آزمون تی مستقل و تحلیل واریانس استفاده شد. سطح معناداری آزمون‌ها 5 درصد است. نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف، نرمال بودن متغیر‌هی در 2 گروه را تأیید کرد.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر 74 درصد مادران دارای سطح سواد سیکل و دیپلم بودند. 80 درصد مادران خانه‌دار و حدود 47 درصد آنان دارای 3 فرزند و بیشتر بودند. در جدول شماره 1 فراوانی و درصد متغیرهای جمعیت‌شناختی نشان داده شده است.
نتایج آزمون تی مستقل نشان داد میزان استرس (002/0P=) و اضطراب (001/0>P) ناشی از کرونا در مادران دارای کودک با نیازهای ویژه به‌طور معناداری بیشتر از مادران دارای کودک عادی بود. این در حالی است که بین نمرات سبک مقابله‌ای مسئله‌مدار (064/0P=) و هیجان‌مدار (051/0P=) در بین مادران دارای کودک با نیازهای ویژه و مادران دارای کودک عادی تفاوت معناداری دیده نشد، ولی بین سبک مقابله‌ای اجتناب‌مدار (030/0P=) در بین 2 گروه تفاوت معناداری مشاهده شد (جدول شماره 2).
بحث
مطالعه حاضر به مقایسه استرس، اضطراب ناشی از کرونا و راهبردهای مقابله‌ای در بین مادران کودکان با نیازهای ویژه و عادی در کشور عراق پرداخت. همسو با نتایج مطالعه حاضر، مطالعه چان و همکاران در هنگ‌کنگ نشان داد در طول همه‌گیری کوویدـ19 والدین کودکان مبتلا به اختلالات رشدی نسبت به والدین کودکان با رشد معمولی سطوح بالاتری از استرس، علائم افسردگی و علائم اضطراب را نشان دادند [17]. نتایج مطالعه‌ای که توسط الفارسی و همکاران در عمان در میان مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شد نشان داد 9/45 درصد از مادران استرس، 46 درصد اضطراب و 6/48 درصد افسردگی داشتند [18]. همچنین نتایج یک مرور سیستماتیک نشان داد در دوران همه‌گیری کرونا، اضطراب و استرس والدین دارای فرزندان مبتلا به اُتیسم افزایش یافته و والدین در مقابله با آن مشکل دارند [19].
در مطالعه حاضر میزان اضطراب ناشی از کرونا در مادران دارای کودک با نیازهای ویژه به‌طور معناداری بیشتر از مادران دارای کودک عادی بود. مطالعات مختلف یافته‌های ما را تأیید کرده و نشان می‌دهند اضطراب در بین مادران بیشتر از پدران بود [20، 21]. به نظر می‌رسد درگیری بیشتر مادران در مراقبت روزانه از کودک موجب سطوح بالاتر اضطراب در آن‌ها باشد. در برخی مطالعات علت اضطراب بالای والدین را سطوح ناکافی دانش درمورد کرونا دانسته‌اند [22]. این درحالی است که وا مینیاریکو و همکاران نشان دادند سطوح دانش در خصوص کوویدـ19 با افزایش اضطراب در مادران مرتبط نبود، به نظر آن‌ها اطلاعات مکرر و بیش از حد درمورد یک بیماری ممکن است تأثیر منفی بر سطوح اضطراب داشته باشد [21].
شواهد زیادی نشان می‌دهد والدین کودکان با نیازهای ویژه با سطوح بالایی از استرس مواجه هستند [23، 24]. در مطالعه حاضر، میزان استرس در مادران دارای کودک با نیازهای ویژه به‌طور معناداری بیشتر از مادران دارای کودک عادی بود [25]. مطالعات نشان می‌دهد مشکلات کودکان منبع مهم استرس والدین است و هر‌چه میزان رفتارهای مشکل‌آفرین کودکان بیشتر باشد، والدین استرس بیشتری را احساس می‌کنند [26، 27].
همه‌گیری کرونا به‌عنوان یک عامل استرس‌زا پیامدهای خاصی مانند ترس از زندگی و سلامتی، انزوا، خطر از دست دادن درآمد، مشکلات دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی، از‌جمله توانبخشی و عدم پیشرفت در درمان کودکان را به همراه دارد که می‌تواند والدین را خسته و دچار فشار بیش از حد کند، بنابراین در این خصوص منابع شخصی مانند تاب‌آوری و راهبردهای مقابله‌ای بسیار مهم هستند [28، 29]. در مطالعه حاضر سبک مقابله‌ای اجتناب‌مدار در مادران دارای کودک با نیازهای ویژه به‌طور معناداری بیشتر از مادران دارای کودک عادی بود. در‌حالی‌که سبک مقابله‌ای مسئله‌مدار و هیجان‌مدار در بین مادران دارای کودک با نیازهای ویژه و مادران دارای کودک عادی تفاوت معناداری نداشت. نتایج مطالعه وانگ و همکاران نشان داد والدین کودکان مبتلا به اوتیسم سطوح پایین‌تری از تاب‌آوری و مقابله مثبت داشتند و از راهبردهای مقابله منفیِ بیشتری نسبت به والدین کودکان عادی استفاده کردند [30].
در هنگام تفسیر یافته‌های این مطالعه محدودیت‌هایی وجود داشت که باید در نظر گرفته شود. ابتدا 3 نوع معلولیت (کم‌توانی ذهنی، ناشنوا و کم‌شنوا و معلولیت جسمی‌حرکتی) را بررسی کردیم. بنابراین نتایج را نمی‌توان به مادران سایر کودکان با نیازهای ویژه تعمیم داد. ضمناً همه پیامدها خود‌گزارش‌شده بودند که ممکن است منجر به سوگیری یادآوری شود. با‌این‌حال، استفاده از مقیاس‌های خود‌گزارش‌دهی برای اندازه‌گیری سلامت روان به دلیل راحتی آن رایج است.
نتیجه‌گیری
با‌توجه‌به افزایش خطر استرس، اضطراب و مشکلات سلامت روانی که در بین والدین کودکان با نیازهای ویژه مشاهده می‌شود، حمایت به‌موقع والدین برای تقویت روابط والدـفرزند و کاهش مشکلات روانی والدین ضروری است. تحقیقات آتی باید بر راهبردهای مقابله‌ای مؤثر متمرکز باشد و از آن به‌عنوان مبنایی برای مدیریت و آموزش والدین استفاده کند. همچنین می‌توان از مشاوره آنلاین و برنامه‌های مهارت‌های فرزندپروری مبتنی بر وب برای والدینی که در طول همه‌گیری کوویدـ۱۹ به حمایت و راهنمایی حرفه‌ای نیاز دارند بهره برد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی کرمانشاه با کد IR.KUMS.REC.1400.638 مورد تایید قرار گرفت. در این تحقیق به دلیل رعایت ملاحظات اخلاقی روانشناسی در ابتدا به نمونه‌ها اطمینان داده شد که اطلاعات آن‌ها به‌صورت محرمانه خواهد بود و در اختیار کسی قرار نمی‌گیرد و سپس اطلاعات شخصی مراجعین بدون نام و به‌صورت محرمانه تکمیل شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: نوشین سلیمی، معصومه حیدریان؛ اکرم علی باقر. روش‌شناسی و نمونه‌گیری: نوشین سلیمی، اکرم علی باقر. تحلیل داده‌ها: نوشین سلیمی، معصومه حیدریان. نگارش متن و ویراستاری و نهایی‌سازی: نوشین سلیمی، معصومه حیدریان و اکرم علی باقر.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مطالعه تعارض منافع ندارد.
در شرایطی که تولد یک کودک به‌طور ذاتی، موجب تغییراتی در مبادلات رفتاری و عاطفی بین زوجین می‌شود، تولد کودکی با مشکلات روان‌شناختی یا رشدی، تکلیفی به‌مراتب استرس‌زا برای والدین محسوب می‌شود، حتی با بالغ شدن این کودکان، عدم سازگاری والدین با ناتوانی‌های این فرزندان همچنان باقی می‌ماند، به‌گونه‌ای که همواره با فشارهای هیجانی چون احساس شرم یا گناه دست به گریبان‌اند [1].
نتایج پژوهش‌ها حاکی از این است که والدین دارای کودک ناتوان، نسبت به سایر والدین، دارای اختلالات جسمی، افسردگی، اضطراب، استرس و فشارهای عصبی بیشتر و اعتماد‌به‌نفس و کیفیت زندگی کمتری هستند. همچنین احساس تنهایی کرده و در ارتباطات خود با اطرافیان دچار مشکلاتی هستند [2-5].
شیوع کرونا، سلامت عمومی جهان را به چالش کشید و منجر به ترس بیمارگونه‌ای از مبتلا شدن به آن در افراد مختلف شد [6]. این بیماری واگیردار نه‌تنها موجب تهدید سلامت جسمانی جامعه و در برخی از موارد مرگ می‌شود، مشکلات روانی و فشارهای غیرقابل‌تحملی مانند نگرانی از ابتلا، اضطراب، افسردگی، استرس و سوگ حل‌نشده به بار آورده است [7، 8]. علاوه‌بر‌این در طول همه‌گیری کوویدـ19، قرنطینه خانگی سراسری که باعث تعطیلی مدارس و مؤسسات آموزشی توانبخشی شد، میلیون‌ها کودک معلول را ملزم کرد تا ماه‌ها در خانه بمانند و والدین، به‌ویژه مادران متحمل وظایف متعددی، از‌جمله فرزندپروری، آموزش و توانبخشی شدند که این می‌تواند اضطراب و استرس والدین را افزایش دهد و باعث مشکلات روانی شود [9]. اضطراب ناشی از ویروس کوویدـ19 شایع است و به نظر می‌رسد بیشتر به دلیل ناشناخته بودن و ایجاد ابهام شناختی در افراد درباره این ویروس است. ترس از ناشناخته‌ها ادراک ایمنی را در انسان کاهش می‌دهد و همواره برای بشر اضطراب‌زا بوده است. درباره کوویدـ19 اطلاعات کم علمی نیز این اضطراب را تشدید می‌کند [10].
استرس به‌عنوان هیجانی منفی، در والدین کودکان با نیازهای ویژه با‌توجه‌به شرایط تنش‌زایی که دارند مطرح است. استرس، پاسخی به شرایط فشار در سیستم و ساختار روان و بدن است و به چگونگی ادراک فرد از موقعیت اشاره دارد و عناصر شناختی، مانند تفسیر موقعیت در پیدایش آن دخیل هستند [11].
خانواده‌ها، به‌ویژه مادران برای تحمل و به حداقل رساندن اضطراب و رویدادهای استرس‌زا از راهبردهای مقابله‌ای استفاده می‌کنند. از‌نظر کمپبل، مقابله به معنای توانایی سازگاری، انطباق و رویارویی با چالش‌هاست. اگرچه برخی از والدین تلاش‌های رفتاری و شناختی برای مدیریت این وضعیت انجام می‌دهند، برخی دیگر تلاش می‌کنند تا زندگی خود را به حالت عادی برگردانند [12].
بهطورکلی مطالعاتی که در طول همه‌گیری‌های قبلی و از آغاز شیوع کوویدـ19 انجام شده‌اند، پیامدهای روان‌شناختی را بر عموم مردم مورد مطالعه قرار دادند و مطالعات درباره تأثیر این رویدادها بر والدین و به‌ویژه مادران کودکان با نیازهای ویژه ناشناخته ماند. بنابراین محقق در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا تفاوتی در میزان استرس، اضطراب ناشی از کرونا و راهبرد مقابله‌ای در بین مادران کودکان با نیازهای ویژه و عادی در کشور عراق وجود دارد؟
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی‌تحلیلی است که در سال 1400 با مشارکت 120 مادر (60 مادر دارای فرزند عادی و 60 مادر دارای فرزند با نیازهای ویژه شامل کم‌توانی ذهنی، ناشنوا و کم‌شنوا و معلولیت جسمی‌حرکتی در کشور عراق (شهر کرکوک) انجام شد. جهت نمونه‌گیری به دلیل محدودیت در دسترسی به مادران دارای فرزند با نیازهای ویژه، از نمونه‌گیری در‌دسترس استفاده شد. شرکت‌کنندگان در پژوهش حاضر مراجعین به مراکز عمومی شهر همچون مکان‌های آموزشی، پارک‌ها، سالن‌های ورزشی و غیره بودند که با دادن اطمینان نسبت به محرمانگی اطلاعات و جلب رضایت آن‌ها برای مشارکت در پژوهش انتخاب شدند.
معیار ورود در گروه مادران دارای کودک عادی شامل سکونت در شهر کرکوک، حداقل سواد برای درک گویه‌های پرسش‌نامه، زندگی فرزند با هر دو والد، برخورداری از سلامت جسمی و روانی مادران و رضایتشان برای شرکت در پژوهش بود. معیار ورود در گروه مادران کودکان با نیازهای ویژه شامل سکونت در شهر کرکوک، داشتن حداقل 1 فرزند معلول تحت مراقبت در منزل، حداقل سواد برای درک گویه‌های پرسش‌نامه، نداشتن سابقه اختلال جسمی یا روانی حاد، زندگی فرزند با هر دو والد و رضایت برای شرکت در پژوهش بود.
ابزار مطالعه
ابزار جمع‌آوری اطلاعات از 4 بخش تشکیل شده بود:
بخش اول
شامل سؤالات جمعیت‌شناختی (تحصیلات مادران، شغل مادران و تعداد فرزندان در خانواده) بود.
بخش دوم
در این بخش، از پرسش‌نامه اضطراب ناشی از بیماری کرونا استفاده شد که در کشور ایران تهیه و توسط علی‌پور و همکاران اعتباریابی شده است. مقیاس مذکور دارای ۱۸ آیتم است و بهطورکلی 2 مؤلفه را می‌سنجد. سؤالات ۱ تا ۹ مربوط به علائم روانی و سؤالات ۹ تا ۱۸علائم جسمانی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. نمره‌گذاری این ابزار به‌صورت لیکرت 4 گزینه‌ای بود و پاسخ‌ها از هرگز با نمره صفر تا همیشه با نمره ۳ بود. بنابراین افراد می‌توانند نمره‌ای بین صفر تا ۵۴ را کسب کنند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت سطح‌بندی به این صورت است که نمرات کمتر یا مساوی ۳۹ نشان‌دهنده عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، نمرات بین۴۰ تا ۶۰ نشان‌دهنده اضطراب متوسط و نمرات مساوی یا بیشتر از ۶۱ به‌منزله اضطراب شدید است. علی‌پور و همکاران پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از روش آلفای کرونباخ برای 2 مؤلفه به ترتیب برابر با ۸۷/۰و ۸۶/۰ و برای کل پرسش‌نامه برابر با ۹۲/۰گزارش کرده‌اند [13].
بخش سوم
پرسش‌نامه استرس ادراک‌شده در سال 1983 توسط کوهن و همکاران [14] تهیه شد و دارای 14 ماده است که برای سنجش استرس عمومی درک‌شده در یک ماه گذشته به کار می‌رود. نحوه نمره‌گذاری پرسش‌نامه بر‌اساس طیف 5 درجه‌ای لیکرت بود و پاسخ‌ها از هیچ (با نمره صفر) تا خیلی زیاد (با نمره 4) بود. حداقل امتیاز ممکن صفر و حداکثر 56 بود. نمره بین صفر تا 18 استرس در حد پایین، نمره بین 18 تا 36 استرس در حد متوسط و نمره بالاتر از 36 استرس در حد بالا را نشان می‌داد. کوهن و همکارانش پایایی آزمون بازآزمون را 85/0 و هماهنگی درونی را نیز 84/0 به دست آوردند. در جمعیت ایرانی ضرایب آلفای کرونباخ برای ادراک استرس 80/0 به دست آمده است [15].
بخش چهارم
پرسش‌نامه راهبردهای مقابله‌ای توسط اندلر و پارکر (1990)، تدوین شد [16]. این پرسش‌نامه به‌منظور ارزیابی انواع روش‌های مقابله‌ای در موقعیت‌های تنیدگی‌زا ساخته شد. این آزمون شامل 48 ماده است که بر مبنای شیوه لیکرت از هرگز تا خیلی زیاد را در‌بر می‌گیرد و به هر عبارت نمره 1تا 5 داده می‌شود. 16 ماده اول به راهبرد مقابله‌ای مسئله‌محور،16 ماده دوم به راهبرد مقابله‌ای هیجان‌محور و 16 ماده سوم به راهبرد مقابله‌ای اجتنابی اشاره دارد. دامنه تغییر 3 نوع راهبرد از 16تا80 است. در نمونه اصلی مقیاس مقابله با بحران اندلر و پارکر، ضریب همسانی درونی کل ٩٢/٠گزارش شده است.
تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها
تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات در 2 بخش توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم‌افزار spss نسخه 22 صورت گرفت. در قسمت آمار توصیفی از آماره‌های شاخص‌های پراکنش مرکزی (میانگین) و شاخص‌های پراکندگی (فراوانی، درصد، انحراف معیار) استفاده شد و در قسمت آمار استنباطی از (آزمون تی مستقل و تحلیل واریانس استفاده شد. سطح معناداری آزمون‌ها 5 درصد است. نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف، نرمال بودن متغیر‌هی در 2 گروه را تأیید کرد.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر 74 درصد مادران دارای سطح سواد سیکل و دیپلم بودند. 80 درصد مادران خانه‌دار و حدود 47 درصد آنان دارای 3 فرزند و بیشتر بودند. در جدول شماره 1 فراوانی و درصد متغیرهای جمعیت‌شناختی نشان داده شده است.
نتایج آزمون تی مستقل نشان داد میزان استرس (002/0P=) و اضطراب (001/0>P) ناشی از کرونا در مادران دارای کودک با نیازهای ویژه به‌طور معناداری بیشتر از مادران دارای کودک عادی بود. این در حالی است که بین نمرات سبک مقابله‌ای مسئله‌مدار (064/0P=) و هیجان‌مدار (051/0P=) در بین مادران دارای کودک با نیازهای ویژه و مادران دارای کودک عادی تفاوت معناداری دیده نشد، ولی بین سبک مقابله‌ای اجتناب‌مدار (030/0P=) در بین 2 گروه تفاوت معناداری مشاهده شد (جدول شماره 2).
بحث
مطالعه حاضر به مقایسه استرس، اضطراب ناشی از کرونا و راهبردهای مقابله‌ای در بین مادران کودکان با نیازهای ویژه و عادی در کشور عراق پرداخت. همسو با نتایج مطالعه حاضر، مطالعه چان و همکاران در هنگ‌کنگ نشان داد در طول همه‌گیری کوویدـ19 والدین کودکان مبتلا به اختلالات رشدی نسبت به والدین کودکان با رشد معمولی سطوح بالاتری از استرس، علائم افسردگی و علائم اضطراب را نشان دادند [17]. نتایج مطالعه‌ای که توسط الفارسی و همکاران در عمان در میان مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شد نشان داد 9/45 درصد از مادران استرس، 46 درصد اضطراب و 6/48 درصد افسردگی داشتند [18]. همچنین نتایج یک مرور سیستماتیک نشان داد در دوران همه‌گیری کرونا، اضطراب و استرس والدین دارای فرزندان مبتلا به اُتیسم افزایش یافته و والدین در مقابله با آن مشکل دارند [19].
در مطالعه حاضر میزان اضطراب ناشی از کرونا در مادران دارای کودک با نیازهای ویژه به‌طور معناداری بیشتر از مادران دارای کودک عادی بود. مطالعات مختلف یافته‌های ما را تأیید کرده و نشان می‌دهند اضطراب در بین مادران بیشتر از پدران بود [20، 21]. به نظر می‌رسد درگیری بیشتر مادران در مراقبت روزانه از کودک موجب سطوح بالاتر اضطراب در آن‌ها باشد. در برخی مطالعات علت اضطراب بالای والدین را سطوح ناکافی دانش درمورد کرونا دانسته‌اند [22]. این درحالی است که وا مینیاریکو و همکاران نشان دادند سطوح دانش در خصوص کوویدـ19 با افزایش اضطراب در مادران مرتبط نبود، به نظر آن‌ها اطلاعات مکرر و بیش از حد درمورد یک بیماری ممکن است تأثیر منفی بر سطوح اضطراب داشته باشد [21].
شواهد زیادی نشان می‌دهد والدین کودکان با نیازهای ویژه با سطوح بالایی از استرس مواجه هستند [23، 24]. در مطالعه حاضر، میزان استرس در مادران دارای کودک با نیازهای ویژه به‌طور معناداری بیشتر از مادران دارای کودک عادی بود [25]. مطالعات نشان می‌دهد مشکلات کودکان منبع مهم استرس والدین است و هر‌چه میزان رفتارهای مشکل‌آفرین کودکان بیشتر باشد، والدین استرس بیشتری را احساس می‌کنند [26، 27].
همه‌گیری کرونا به‌عنوان یک عامل استرس‌زا پیامدهای خاصی مانند ترس از زندگی و سلامتی، انزوا، خطر از دست دادن درآمد، مشکلات دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی، از‌جمله توانبخشی و عدم پیشرفت در درمان کودکان را به همراه دارد که می‌تواند والدین را خسته و دچار فشار بیش از حد کند، بنابراین در این خصوص منابع شخصی مانند تاب‌آوری و راهبردهای مقابله‌ای بسیار مهم هستند [28، 29]. در مطالعه حاضر سبک مقابله‌ای اجتناب‌مدار در مادران دارای کودک با نیازهای ویژه به‌طور معناداری بیشتر از مادران دارای کودک عادی بود. در‌حالی‌که سبک مقابله‌ای مسئله‌مدار و هیجان‌مدار در بین مادران دارای کودک با نیازهای ویژه و مادران دارای کودک عادی تفاوت معناداری نداشت. نتایج مطالعه وانگ و همکاران نشان داد والدین کودکان مبتلا به اوتیسم سطوح پایین‌تری از تاب‌آوری و مقابله مثبت داشتند و از راهبردهای مقابله منفیِ بیشتری نسبت به والدین کودکان عادی استفاده کردند [30].
در هنگام تفسیر یافته‌های این مطالعه محدودیت‌هایی وجود داشت که باید در نظر گرفته شود. ابتدا 3 نوع معلولیت (کم‌توانی ذهنی، ناشنوا و کم‌شنوا و معلولیت جسمی‌حرکتی) را بررسی کردیم. بنابراین نتایج را نمی‌توان به مادران سایر کودکان با نیازهای ویژه تعمیم داد. ضمناً همه پیامدها خود‌گزارش‌شده بودند که ممکن است منجر به سوگیری یادآوری شود. با‌این‌حال، استفاده از مقیاس‌های خود‌گزارش‌دهی برای اندازه‌گیری سلامت روان به دلیل راحتی آن رایج است.
نتیجه‌گیری
با‌توجه‌به افزایش خطر استرس، اضطراب و مشکلات سلامت روانی که در بین والدین کودکان با نیازهای ویژه مشاهده می‌شود، حمایت به‌موقع والدین برای تقویت روابط والدـفرزند و کاهش مشکلات روانی والدین ضروری است. تحقیقات آتی باید بر راهبردهای مقابله‌ای مؤثر متمرکز باشد و از آن به‌عنوان مبنایی برای مدیریت و آموزش والدین استفاده کند. همچنین می‌توان از مشاوره آنلاین و برنامه‌های مهارت‌های فرزندپروری مبتنی بر وب برای والدینی که در طول همه‌گیری کوویدـ۱۹ به حمایت و راهنمایی حرفه‌ای نیاز دارند بهره برد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی کرمانشاه با کد IR.KUMS.REC.1400.638 مورد تایید قرار گرفت. در این تحقیق به دلیل رعایت ملاحظات اخلاقی روانشناسی در ابتدا به نمونه‌ها اطمینان داده شد که اطلاعات آن‌ها به‌صورت محرمانه خواهد بود و در اختیار کسی قرار نمی‌گیرد و سپس اطلاعات شخصی مراجعین بدون نام و به‌صورت محرمانه تکمیل شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: نوشین سلیمی، معصومه حیدریان؛ اکرم علی باقر. روش‌شناسی و نمونه‌گیری: نوشین سلیمی، اکرم علی باقر. تحلیل داده‌ها: نوشین سلیمی، معصومه حیدریان. نگارش متن و ویراستاری و نهایی‌سازی: نوشین سلیمی، معصومه حیدریان و اکرم علی باقر.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مطالعه تعارض منافع ندارد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1402/9/3 | پذیرش: 1402/11/30 | انتشار: 1404/1/10
دریافت: 1402/9/3 | پذیرش: 1402/11/30 | انتشار: 1404/1/10
فهرست منابع
1. Lek. 2016; 69(2 Pt 2):306-13. [PMID] [DOI:10.1111/peps.12147]
2. Woolf C, Muscara F, Anderson VA, McCarthy MC. Early traumatic stress responses in parents following a serious illness in their child: A systematic review. J Clin Psychol Med Settings. 2016; 23:53-66. [DOI:10.1007/s10880-015-9430-y] [DOI:10.1007/s10880-015-9430-y]
3. Jones AP, Frederickson N. Multi-informant predictors of social inclusion for students with autism spectrum disorders attending mainstream school. J Autism Dev Disord. 2010; 40:1094-1103. [DOI:10.1007/s10803-010-0957-3] [DOI:10.1007/s10803-010-0957-3]
4. Küçük EE, Küçük Alemdar D. Life satisfaction and psychological status of mothers with disabled children: A descriptive study. Commun Ment Health J. 2018; 54:102-6. [DOI:10.1007/s10597-017-0135-6] [DOI:10.1007/s10597-017-0135-6]
5. Fatehi F, Riyahi A, Moradzadeh R, Dalvand H, Dehghan L. Parenting role's tasks in parents of children with disability (physical-mental) less than 7 years old in the city of Arak in 2016. J Arak Univ Med Sci. 2017; 19(10):72-80. [Link]
6. Veisi S, Imani S, Behrouz B, Imani S. [The evaluation of the psychometric properties of fear of disease coronaviruses scale (Covid2019) (Persian)]. J New Adv Behav Sci. 2020; 5(42):1-10. [Link]
7. Xiao C. A novel approach of consultation on 2019 novel coronavirus (COVID-19)-related psychological and mental problems: Structured letter therapy. Psychiatry Invest. 2020; 17(2):175-6. [DOI:10.30773/pi.2020.0047] [DOI:10.30773/pi.2020.0047]
8. Farnoosh G, Alishiri G, Zijoud S, Dorostkar R, Farahani AJ. [Understanding the 2019-novel coronavirus (2019-nCoV) and coronavirus disease (COVID-19) based on available evidence-a narrative review (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(1):1-11. [Link]
9. Chen SQ, Chen SD, Li XK, Ren J. Mental health of parents of special needs children in China during the COVID-19 pandemic. International journal of environmental research public health. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(24):9519. [DOI:10.3390/ijerph17249519] [DOI:10.3390/ijerph17249519]
10. Salimi N, Heydarian M, Askari S. [Anxiety and fear of COVID-19 among people aged >18 years in Kermanshah, Iran (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2023; 16(11):942-53. [DOI:10.32598/qums.16.11.2548.1] [DOI:10.32598/qums.16.11.2548.1]
11. Thompson SN. Parental perceptions of family adjustment in childhood disability: The role of parenting stress, parental self-esteem, and positive appraisal. J Intellect Disabil. 2013; 17(1):24-37. [DOI:10.1177/1744629512472618] [DOI:10.1177/1744629512472618]
12. Darla S, Bhat D. Health-related quality of life and coping strategies among families with Down syndrome children in South India. Med J Armed Forces India. 2021; 77(2):187-93. [DOI:10.1016/j.mjafi.2020.07.010] [DOI:10.1016/j.mjafi.2020.07.010]
13. Alipour A, Ghadami A, Alipour Z, Abdollahzadeh H. [Preliminary validation of the Corona Disease Anxiety Scale (CDAS) in the Iranian sample (Persian)]. J Health Psychol. 2020; 8(32):163-75. [DOI:10.30473/hpj.2020.52023.4756]
14. Cohen S, Kamarck T, Mermelstein R. A global measure of perceived stress. J Health So Behav. 1983; 24(4):385-96. [DOI:10.2307/2136404] [DOI:10.2307/2136404]
15. Shokri O, Salehi R, Safaie M, Abdalkhaleghi M. Perceived stress and emotional well-being: The mediating role of religious coping among cancer patients. J Res Psychol Health. 2014; 8(4):2-3. [Link]
16. Endler NS, Parker JD. Multidimensional assessment of coping: a critical evaluation. J Pers Soc Psychol. 1990; 58(5):844-54. [DOI:10.1037//0022-3514.58.5.844] [PMID] [DOI:10.1037//0022-3514.58.5.844]
17. Chan RC, Fung SC. Elevated levels of COVID-19-related stress and mental health problems among parents of children with developmental disorders during the pandemic. J Autism Devel Disord. 2022; 52(3):1314-25. [DOI:10.1007/s10803-021-05004-w] [DOI:10.1007/s10803-021-05004-w]
18. Al-Farsi OA, Al-Farsi YM, Al-Sharbati MM, Al-Adawi S. Stress, anxiety, and depression among parents of children with autism spectrum disorder in Oman: A case-control study. Neuropsychiatric Dis Treatment. 2016; 2016:1943-51. [DOI:10.2147/NDT.S107103] [DOI:10.2147/NDT.S107103]
19. Yılmaz B, Azak M, Şahin N. Mental health of parents of children with autism spectrum disorder during COVID-19 pandemic: A systematic review. World J Psychiatry. 2021; 11(7):388-402. [DOI:10.5498/wjp.v11.i7.388] [DOI:10.5498/wjp.v11.i7.388]
20. Barker ET, Hartley SL, Seltzer MM, Floyd FJ, Greenberg JS, Orsmond GI. Trajectories of emotional well-being in mothers of adolescents and adults with autism. Dev Psychol. 2011;47(2):551-61. [DOI:10.1037/a0021268] [DOI:10.1037/a0021268]
21. Miniarikova E, Vernhet C, Peries M, Loubersac J, Picot MC, Munir K, et al. Anxiety and depression in parents of children with autism spectrum disorder during the first COVID-19 lockdown: Report from the ELENA cohort. J Psychiatr Res. 2022; 149:344-51. [DOI:10.1016/j.jpsychires.2021.11.022] [DOI:10.1016/j.jpsychires.2021.11.022]
22. Webster RK, Brooks SK, Smith LE, Woodland L, Wessely S, Rubin GJ. How to improve adherence with quarantine: Rapid review of the evidence. J Public Health. 2020; 182:163-9. [DOI:10.1016/j.puhe.2020.03.007] [DOI:10.1016/j.puhe.2020.03.007]
23. Helmi MA, Murad MS. COVID-19 pandemic: Stress and life satisfaction among parents of children with autism spectrum disorder in Malaysia. Healthscope. 2022; 5(1):88-97. [Link]
24. Tiba A, Vădineanu A, Szanto I. The effects of COVID-19 pandemic on stress and difficulties in foster parents of children with intellectual disabilities: Effects of the online specialized support. Rev Psychopedagogy. 2021; 10(1):51-9. [DOI:10.56663/rop.v10i1.20] [DOI:10.56663/rop.v10i1.20]
25. Spinelli M, Lionetti F, Pastore M, Fasolo M. Parents' stress and children's psychological problems in families facing the COVID-19 outbreak in Italy. Front psychol. 2020; 11:1713. [DOI:10.3389/fpsyg.2020.01713] [DOI:10.3389/fpsyg.2020.01713]
26. Wen X, Ren J, Li X, Li J, Chen S. Parents' personality, parenting stress, and problem behaviors of children with special needs in China before and during the COVID-19 pandemic. Curr Psychol. 2022; 42:1-12. [DOI:10.1007/s12144-022-03869-3] [DOI:10.1007/s12144-022-03869-3]
27. Thomas PA, King JS, Mendelson JL, Nelson‐Gray RO. Parental psychopathology and expectations for the futures of children with autism spectrum disorder. J Appl Res Intellectual Disabil. 2018; 31(1):98-105. [DOI:10.1111/jar.12337] [DOI:10.1111/jar.12337]
28. Salehi S, Leylatan N, Ahmadi M. Relationship between perceived stress and psychological capital in nursing and midwifery students in Ahvaz, Iran during the COVID-19 pandemic. Qom Univ Med Sci J. 2023; 17(1):1577. [DOI:10.32598/qums.17.1577.2] [DOI:10.32598/qums.17.1577.2]
29. Ma M, Wang X, Qi P, Wang T. Affect, behaviors of children with intellectual disabilities and parents' coping strategies during the COVID-19 pandemic. Front Psychiatry. 2022; 13:822908. [DOI:10.3389/fpsyt.2022.822908] [DOI:10.3389/fpsyt.2022.822908]
30. Wang L, Li D, Pan S, Zhai J, Xia W, Sun C, et al. The relationship between 2019-nCoV and psychological distress among parents of children with autism spectrum disorder. J Globalization Health. 2021; 17(1):1-14. [DOI:10.1186/s12992-021-00674-8] [DOI:10.1186/s12992-021-00674-8]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
