جلد 18 -
جلد 18 - صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: (ID:162674702)
Ethics code: (ID:162674702)
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rahimi Shawazi S, Gharlipour Z. Predicting Drug Addiction Tendency Based on the Quality of Life and Health Literacy in Iranian Male College Students. Qom Univ Med Sci J 2024; 18 : 263.7
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3917-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3917-fa.html
رحیمی شوازی سعیده، قارلی‌پور ذبیح‌اله. پیش‌بینی گرایش به اعتیاد براساس کیفیت زندگی و سواد سلامت در دانشجویان: یک مطالعه همبستگی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1403; 18 ()
1- گروه روان شناسی عمومی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
2- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران. ،gharlipourz@yahoo.com
2- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران. ،
متن کامل [PDF 4258 kb]
(179 دریافت)
| چکیده (HTML) (424 مشاهده)
متن کامل: (15 مشاهده)
مقدمه
امروزه گرایش به اعتیاد یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بهداشت عمومی و اقتصادی‌اجتماعی و یک بیماری همه‌گیر در سرتاسر جهان است [1، 2]. گرایش به اعتیاد یکی از انواع رفتارهای پرخطر است که می‌توان آن را به‌عنوان یک بیماری روانی‌اجتماعی در حال تحول مزمن در نظر گرفت که ابعادی را شامل می‌شود که هم درونی و هم خارج از فرد است [3]. طبق آخرین گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در سال 2022، حدود 284 ملیون نفر بین سنین15 تا 64 در سال 2020 در سرتاسر جهان مواد مخدر مصرف کرده‌اند که 26 درصد نسبت به دهه گذشته افزایش داشته است [4]. همچنین در گزارشی اعلام کرده ایران بیشترین مردم وابسته به مواد مخدر نسبت به جمعیت، در میان کشورهای جهان را داراست [5]. یکی از قشرهایی که مصرف مواد مخدر در بین آن‌ها رواج دارد، دانشجویان هستند. در مطالعات بسیاری، زندگی دانشجویی دوره‌ای تنش‌زا و محیط دانشگاهی، محیطی تنش‌زا معرفی شده است و بررسی‌های همه‌گیرشناسی حاکی از روند رو به افزایش مصرف سیگار، مشروبات الکلی و سایر مواد مخدر در بین دانشجویان است [6، 7]. برآوردها از تعداد معتادین و سوءمصرف‌کنندگان مواد مخدر در ایران حاکی از وجود حدود 2 میلیون نفر معتاد است. میزان شیوع مصرف مواد در بین دانشجویان به ترتیب مربوط به مشروبات الکلی 633/0 درصد، سیگار و قلیان 523/0 درصد، حشیش 455/0 درصد، تریاک 399/0 درصد، قرص اکستازی 288/0 درصد و هروئین 155/0 درصد بوده است [8]
تحقیقات نشان داده است محیط فرهنگی‌اجتماعی، عوامل زیستی، عوامل بین‌فردی و خانوادگی و عوامل روانی‌رفتاری مانند جهت گیری مذهبی متغیرهای پیش‌بینی‌کننده اعتیاد هستند [6]. یکی از مؤلفه‌های با‌اهمیت در سلامت افراد کیفیت زندگی است. کیفیت زندگی مفهوم وسیعی است که همه ابعاد زندگی، از‌جمله سلامت روانی، اجتماعی و محیطی را در‌بر می‌گیرد و می‌تواند پیش‌بینی‌کننده اعتیاد در افراد باشد [9، 10]. کیفیت زندگی عبارت است از برداشت هر شخص از وضعیت سلامت خود و میزان رضایت از این وضعیت. امروزه کیفیت زندگی در نقطه مقابل کمیت قرار گرفته است [11]. همچنین کیفیت زندگی یک مفهوم چندبعدی به معنای ارزیابی ذهنی از وضعیت زندگی است [12] که فراتر از سلامت و شامل 2 بخش توانایی اجرای فعالیت‌های روزمره (همان سلامت جسمی، روانی و اجتماعی و رضایت از سطوح عملکرد در زندگی) [13] و قرار گرفتن در معرض عوامل اضطراب‌زا به مدت طولانی است که می‌تواند تأثیرات منفی بسیاری بر سلامت جسمی و روانی افراد بگذارد [14].
گفته می‌شود دانشجویانی که درک بهتری از کیفیت زندگی خود دارند در زمینه‌های علمی و برخی از فعالیت‌های خارج دانشگاهی نیز فعال‌تر هستند. محققان نیز در بررسی کیفیت زندگی افراد دچار مصرف مواد مخدر دریافتند میزان عملکرد شناختی، سطح فعالیت اجتماعی و حس سلامت عمومی در آن‌ها کمتر و وضعیت سلامت جسمانی، مانند میزان بروز نشانه‌های جسمانی و اختلال خواب آن‌ها بیشتر است [15، 16].
از دیگر مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامتی افراد سواد سلامت است. امروزه سواد سلامت به‌عنوان یک مسئله جهانی مطرح است. شواهد نشان می‌دهند سواد سلامت پایین ممکن است با رفتارهای خطر‌پذیر سلامتی، مانند سیگار کشیدن و مصرف مشروبات الکلی یا مصرف مواد همراه باشد. سواد سلامت به توانایی فرد برای کسب، پردازش و درک اطلاعات و خدمات اولیه سلامت و استفاده از آن‌ها برای تصمیم‌گیری مناسب سلامت اشاره دارد و در حال حاضر، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد بهبود در سواد سلامت به بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند [17-19].
همچنین شاید بتوان گفت سواد سلامت یکی دیگر از عوامل پیش‌بینی‌کننده گرایش به اعتیاد در دانشجویان است [20]. بنابراین با‌توجه‌به مطالب ذکر‌شده و درجهت شناسایی عوامل پیش‌بینی‌کننده گرایش به اعتیاد و به‌منظور کنترل و پیشگیری از گرایش جوانان به اعتیاد، به خصوص دانشجویان که از اقشار تحصیل‌کرده جامعه هستند و با‌توجه‌به اینکه مطالعات محدودی در این زمینه توسط محقق یافت شد، مطالعه حاضر با هدف پیش‌بینی گرایش به اعتیاد براساس کیفیت زندگی و سواد سلامت در دانشجویان انجام شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از‌نظر هدف، کاربردی و از‌نظر ماهیت، مقطعی (توصیفی‌تحلیلی) است که به‌صورت پیمایشی و با ابزار پرسش‌نامه و با روش همبستگی انجام شد. جامعه آماری مطالعه‌شده در این پژوهش شامل تمامی دانشجویان پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم در سال تحصیلی 1401-1402 بود که تعداد آن‌ها بنابر آمار کسب‌شده از مسئولین آموزش دانشگاه 5310 نفر بود. نمونه آماری براساس فرمول کوکران 358 نفر بود و از روش نمونه‌گیری ساده براساس جدول اعداد تصادفی برای انتخاب آزمودنی‌ها بهره گرفته شد. معیارهای ورود به مطالعه، شامل تمایل برای همکاری با پژوهشگر، نداشتن مشکلات جسمانی و عدم سابقه بیماری‌های روانی بود که براساس سؤالات پرسش‌نامه مورد بررسی قرار گرفت. معیارهای خروج از مطالعه، شامل پاسخ‌دهی ناقص به ابزارها و عدم تمایل به ادامه شرکت در پژوهش بود. همچنین جهت رعایت اخلاق پژوهشی، رضایت‌نامه کتبی آگاهانه اخذ شد و پرسش‌نامه‌ها به‌صورت بی‌نام پاسخ داده شد و داده‌های حاصل از پرسش‌نامه‌های پژوهش فقط برای بررسی اهداف و فرضیه‌های پژوهش مورد تحلیل و استفاده قرار گرفت.
برای گردآوری داده‌ها از مقیاس گرایش به اعتیاد وید [21] استفاده شد. پرسش‌نامه آمادگی به اعتیاد توسط وید و بوچر در سال 1992 ساخته شد و تلاش‌هایی در جهت تعیین روایی آن در کشور ایران صورت گرفته است. پرسش‌نامه آمادگی به اعتیادIAPS با‌توجه‌به شرایط روانی‌اجتماعی جامعه ایرانی توسط یدالله زرگر (1385) ساخته شد [22]. این پرسش‌نامه از 2 مقیاس تشکیل شده و دارای 36 سؤال به اضافه 5 سؤال دروغ‌سنج است. نمره‌گذاری هر سؤال بر روی یک پیوستار از صفر (کاملاً مخالفم) تا 3 (کاملاً موافقم) است. این شیوه نمره‌گذاری در سؤالات شماره 33، 21، 15 و 12 معکوس است. این پرسش نامه دارای مقیاس دروغ‌سنج است که شامل سؤالات شماره 33، 21، 15، 12 می‌شود. برای به دست آوردن امتیاز کلی پرسش‌نامه باید مجموع امتیازات تک‌تک سؤالات (به غیر از مقیاس دروغ‌سنج) را با هم جمع کرد. این نمره دامنه‌ای از صفر تا 108 را خواهد داشت. نمرات بالاتر به‌منزله آمادگی بیشتر فرد پاسخ‌دهنده برای اعتیاد است و بر‌عکس. در مطالعه زرگر پایایی مقیاس با استفاده از روش آلفای کرونباخ 90/0 محاسبه شد ضریب آلفا برای عامل اول (فعال) 91 درصد و برای عامل دوم (منفعل) 75/0 درصد است [22].
برای آزمون و سنجش کیفیت زندگی، پرسش‌نامه کیفیت زندگی که دارای 26 سؤال است که سازمان بهداشت جهانی در سال 2000 آن را تهیه کرده است [23]. این پرسش‌نامه کیفیت زندگی کلی و عمومی فرد را می‌سنجد. این پرسش‌نامه به ارزیابی 4 دامنه از کیفیت زندگی افراد پرداخته است: 1.سلامت جسمی؛ 2. سلامت روان‌شناختی؛ 3. روابط اجتماعی؛ 4. محیط اجتماعی. روایی و پایایی این پرسش‌نامه توسط افلاکی فرد و همکاران [24] ازطریق پایایی آزمون‌بازآزمون برای زیرمقیاس‌های سلامت جسمی 77/0، سلامت روانی 77/0، روابط اجتماعی 75/0 و سلامت محیط 85/0 به دست آمد و مورد تأیید قرار گرفت.
برای سنجش مقیاس سواد سلامت، از مقیاسی که توسط منتظری و همکاران [25] طراحی شده است استفاده شد که دارای 33 سؤال 5 گزینه‌ای است و شامل این 5 مقیاس است: دسترسی (6 گویه)، مهارت خواندن (4 گویه)، فهم (7 گویه)، ارزیابی (4 گویه) و تصمیم‌گیری و کاربرد اطلاعات سلامت (12 گویه). روایی سازه این پرسش‌نامه با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی و پایایی آن با محاسبه ضریب همبستگی درونی آن ارزیابی شده است. میزان آلفای کرونباخ گویه‌ها در سازه‌های ذی‌ربط نیز قابل‌قبول است (72/0 تا 89/0) و از این حیث پایایی پرسش‌نامه نیز تأیید شده است.
برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 و از روش‌های آماری رگرسیون چندگانه به روش هم‌زمان و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. سطح معناداری در تمام تحلیل‌های آماری معادل (05/p<0) در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
یافته‌های پژوهش نشان داد از میان نمونه‌ها 6/50 درصد (181 نفر) کمتر از 25 سال سن دارند و 6/62 درصد (224 نفر) مجرد و بیشتر آنان در مقطع تحصیلی کارشناسی 2/61 درصد (219 نفر) و همچنین اکثریت دانشجویان در این پژوهش بیکار 4/53 درصد (191 نفر) بودند.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد میانگین و انحراف معیار نمره کیفیت زندگی (کل) و سواد سلامت (کل) و گرایش به اعتیاد به ترتیب 890/6 ±42/80، 570/3 ±20/112 و 242/3 ±18/92 است (جدول شماره 1).
طبق جدول شماره 2، مقدار ضریب همبستگی پیرسون بین سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی و محیط اجتماعی به ترتیب برابر با 190/0-r=، 001/P=0؛ 166/0-r=، 002/P=0؛ 200/0-r=، 005/0 P= به دست آمده است. بنابراین بین سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی و محیط اجتماعی با گرایش به اعتیاد، همبستگی منفی و معناداری وجود دارد. همچنین مقدار ضریب همبستگی پیرسون بین دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری با گرایش به اعتیاد به ترتیب 133/0- r=، 035/P=0؛ 175/0- r= ،006/P=0؛ 206/0- r=،001/P=0؛ 119/0-r=، 036/P=0 به دست آمده است. بنابراین بین دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری با گرایش به اعتیاد همبستگی منفی و معناداری وجود دارد.
طبق جدول شماره 3، سلامت جسمی، سلامت روان شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی با ضریب رگرسیونی به ترتیب برابر با 165/0-r=، 001/P=0؛ 120/0- r=، 001/P=0؛ 231/0-r=، 002/P=0 و 127/0-r=، 012/P=0 همبستگی منفی و معناداری با گرایش به اعتیاد دارند (05/p<0). بنابراین به ازای هر واحد که به سلامت جسمی، سلامت روان شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی افزوده می‌شود به ترتیب به میزان 165/0، 120/0، 231/0 و 127/0 گرایش به اعتیاد کاهش می‌یابد. به علاوه، دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری با ضریب رگرسیونی به ترتیب برابر با 238/0-r=، 021/P=0؛ 280/0-r=، 008/P=0؛ 340/0-r=، 001/P=0 و 211/0-r=، 040/P=0 همبستگی منفی و معناداری با گرایش به اعتیاد دارند (05/p<0). بنابراین به ازای هر واحد که به دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری افزوده می‌شود به ترتیب به میزان 238/0، 280/0، 340/0 و 211/0 گرایش به اعتیاد کاهش می‌یابد. از بین متغیرهای پژوهش، فهم (183/0- β =) در پیش‌بینی گرایش به اعتیاد در رتبه اول قرار دارد.
بحث
نتایج مطالعه نشان می‌دهد زیرمقیاس‌های کیفیت زندگی (سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی) و زیرمقیاس‌های سواد سلامت (دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری) پیش‌بینی‌کننده گرایش به اعتیاد هستند. در این راستا، علی‌اکبری دهکردی و همکاران [26] در پژوهشی به تعیین پیش‌بین‌های ابتلا به سوء‌مصرف مواد روستاییان مهاجر پرداختند. نتایج نشان داد فقط مؤلفه کیفیت زندگی می‌تواند سوء‌مصرف مواد زنان و مردان روستایی مهاجر را پیش‌بینی کند که با یافته مذکور همسو است.
ماکسیموویچ و همکاران [27] در پژوهشی به ارتباط ویژگی‌ها و کیفیت زندگی مصرف‌کنندگان مواد و مراقبان آن‌ها پرداختند. نتایج نشان داد مصرف‌کنندگان مواد در مقایسه با مراقبین خود کیفیت زندگی پایین‌تری در حوزه سلامت داشتند و از اشکال شدید افسردگی رنج می‌بردند که با یافته مذکور همسو است لوگوبونی و همکاران [28] در پژوهشی به ارتباط اختلال کم‌توجهی / بیش فعالی و کیفیت زندگی بزرگسالان در مصرف‌کنندگان بنزودیازپین با دُز بالا و مصرف‌کنندگان مواد مخدر پرداختند. نتایج نشان داد کیفیت زندگی در مصرف‌کنندگان دُز بالای بنزودیازپین‌ها بدتر از جمعیت عموم افراد بود که با یافته مذکور همسو است. تران و همکاران [29] در پژوهشی به تغییرات در کیفیت زندگی و عوامل مرتبط با آن در بین مصرف‌کنندگان مواد مخدر غیرقانونی در استان‌های کوهستانی ویتنام پرداختند. نتایج نشان داد تغییرات قابل‌توجهی در هر 4 بعد کیفیت زندگی (سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی) در مصرف‌کنندگان مواد مخدر وجود داشت که با یافته فوق همسو است.
وانگ و همکاران [30] در پژوهشی به بررسی رابطه بین تکانشگری، ویژگی‌های مصرف چندگانه دارو و کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به اختلال مصرف متامفتامین پرداختند. نتایج نشان داد ویژگی‌های مختلف مصرف مواد به‌طور معنی‌داری با حداقل یک حوزه کیفیت زندگی مرتبط بود که با یافته مذکور همسو است. واسیلیف و همکاران [31] در پژوهشی به بررسی اضطراب، افسردگی و کیفیت زندگی در میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی دارای ایدز در اوکراین پرداختند. نتایج نشان داد اکثر بیماران دارای مشکلات سلامت روان هستند. همچنین کیفیت زندگی این افراد از سطح پایین برخوردار بود که با یافته مذکور همسو است.
در تبیین یافته مذکور می‌توان گفت کیفیت زندگی به‌عنوان درک فرد از موقعیت خویش در زندگی شناخته می‌شود که تحت تأثیر فرهنگ و سیستم ارزشی افراد است. کیفیت زندگی به معنای ادراکی که فرد از وضعیت خود است با‌توجه‌به نظام‌های فرهنگی و ارزشی، اهداف، انتظارات و معیارهای بافتی که در آن زندگی می‌کند. این اهداف و معیارها شامل نگرش فرد به سلامتی فیزیکی، وضعیت روحی و روانی و سطوح استقلال، ارتباطات اجتماعی، وابستگی‌های شخصی و تعامل با شرایط محیط است، بنابراین این کیفیت می‌تواند در محیط‌های متفاوت، تغییر کند و احتمالاً زندگی دانشجویی براساس ویژگی‌هایی که دارد می‌تواند استرس‌هایی را برای دانشجو در پی داشته باشد و زمانی که دانشجو تنش‌های محیطی زیادی داشته باشد به رفتارهای ناسازگارانه متمایل شده و برای رهایی از این شرایط به عواملی روی خواهد آورد که آرامش بیشتری را برای وی فراهم کند و در‌نتیجه گرایش بیشتری به اعتیاد خواهد داشت، در‌نتیجه می‌توان دریافت کیفیت زندگی توان پیش‌بینی گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم را دارد.
همچنین نتایج مطالعه نشان می‌دهد زیرمقیاس‌های سواد سلامت (دسترسی، مهارت خواندن، فهم، ارزیابی و تصمیم‌گیری) پیش‌بینی‌کننده گرایش به اعتیاد هستند. در این راستا، مسلمان و همکاران [17] در پژوهشی به پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد براساس سواد سلامت در دانشجویان دانشگاه پیام نور آمل در سال 1397-1398 پرداختند. نتایج نشان داد نمره کل سواد سلامت توانست به شکل منفی و معناداری 18 درصد واریانس آمادگی به اعتیاد را پیش‌بینی کند که با یافته مذکور همسو است. بروکی میلان و همکاران [32] در پژوهشی به تعیین نقش حمایت اجتماعی، سلامت معنوی و سواد سلامت در پیش‌بینی گرایش به رفتارهای پرخطر در نوجوانان پرداختند. نتایج نشان داد سواد سلامت با گرایش به رفتارهای پرخطر در نوجوانان رابطه معنادار منفی داشت که با یافته مذکور همسو می‌باشد. آبا و همکاران [33] در پژوهشی به شناسایی رابطه بین سطح سواد سلامت و مصرف مواد مخدر در زنان باردار پرداختند. نتایج نشان داد افزایش سطح سواد سلامت زنان باردار بر رفتار مصرف مواد مخدر آن‌ها تأثیر مثبت دارد که با یافته مذکور همسو است.
در تبیین یافته پیش‌گفته می‌توان گفت سواد سلامت به افراد کمک می‌کند تا اطلاعات سلامتی را راحت‌تر به دست آورده و پردازش و درک کنند. همچنین آن‌ها را قادر می‌کند که تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشند. به نظر می‌رسد افراد دارای سواد سلامت پایین به احتمال کمتری اطلاعات نوشتاری و گفتاری ارائه‌شده توسط کادر بهداشتی‌درمانی را درک و کمتر به دستورات آنان عمل می‌کنند و در‌نتیجه وضعیت سلامتی ضعیف‌تری دارند. همچنین از‌آنجایی‌که افراد با سواد سلامت بالا اطلاعات بیشتری در‌مورد سلامت و عوامل مرتبط با آن دارند، بیشتر به انجام رفتارهای سالم اقدام می‌کنند و سبک زندگی سالم‌تری را در پیش می‌گیرند. رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت شامل رفتارهایی مانند تغذیه مناسب، ورزش منظم، پرهیز از رفتارهای پرخطر و مصرف مواد مخدر، محافظت در برابر حوادث، تشخیص به‌موقع بیماری‌ها، کنترل عواطف و افکار، کنار آمدن با استرس و مشکلات زندگی، استقلال، سازگاری و اصلاح روابط بین‌فردی است. در‌حقیقت سواد سلامت کافی منجر به افزایش سبک زندگی سالم در بین اقشار مختلف جامعه خواهد شد.
نتیجه‌گیری
کیفیت زندگی (سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی) و سواد سلامت (دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری) توان پیش‌بینی گرایش به اعتیاد دانشجویان را دارند. اعتیاد با‌توجه‌به ماهیت پیش‌رونده‌ای که دارد به‌تدریج در همه ابعاد زندگی فردی، اجتماعی، تحصیلی و کاری اختلال ایجاد می‌کند و با ایجاد تغییر در رفتار، عزت نفس،کار و روابط اجتماعی به‌طور‌کلی زندگی طبیعی فرد را تغییر می‌دهد و این تغییرات به کاهش کیفیت زندگی منجر می‌شود. همچنین سواد سلامت عنصر مهمی در افزایش توانایی فرد برای شرکت در فعالیت‌های سلامت‌محور است و نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و روان‌شناختی دارد. در‌تیجه با افزایش سواد سلامت میزان گرایش به اعتیاد دانشجویان کاهش می‌یابد. بنابراین پیشنهاد می‌شود تا مسئولین آموزشی به‌منظور کاهش گرایش به اعتیاد در دانشجویان به نقش کیفیت زندگی نیز توجه لازم را داشته باشند و با تدوین برنامه‌هایی به افزایش کیفیت زندگی دانشجویان کمک کنند. جهت پیشگیری از اعتیاد لازم است اطلاعات و آگاهی لازم به دانشجویان در‌زمینه اعتیاد داده شود تا از سواد سلامت بالاتری در این زمینه برخوردار شوند. همچنین شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر، سازمان بهزیستی، دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و معاونت پیشگیری از جرم قوه قضائیه با استفاه از نتایج این پژوهش و پژوهش‌های مشابه اقدام به تولید بسته‌های آموزشی مهارت‌های ویژه برای دانشجویان کنند و با کمک متخصصان خبره و توانمند به آموزش دانشجویان بپردازند.
از محدودیت‌های مربوط با این پژوهش این بود که مطالعه روی دانشجویان پسر انجام شد که محدودیت‌هایی را در امکان تعمیم آن ایجاد می‌کند. همچنین می‌توان به جمع‌آوری اطلاعات براساس مقیاس‌های خود‌گزارش‌دهی (پرسش‌نامه) اشاره کرد، چرا‌که این گزارش‌ها به دلیل دفاع‌های ناخودآگاه، تعصب در پاسخ‌دهی، شیوه‌های معرفی شخصی و به‌طور‌کلی مطلوبیت اجتماعی مستعد تحریف هستند. پیشنهاد می‌شود مطالعات مشابهی روی دانشجویان دختر و سایر گروه‌های هدف انجام پذیرد و در پژوهش‌های آتی علاوه بر پرسش‌نامه از روش‌های دیگر جمع‌آوری داده‌ها همچون مصاحبه و مشاهده نیز استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله حاصل پایان‌نامه مصوب با کد ID:162674702 از دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم است. پس از بیان اهداف و فرایند مطالعه برای شرکت‌کنندگان رضایت آن‌ها برای شرکت در پژوهش جلب شد و به آن‌ها در‌مورد رعایت اصل رازداری و محرمانه ماندن اطلاعات و مختار بودن برای شرکت در مطالعه اطمینان داده شد.
حامی مالی
این مطالعه برگفته از پایان نامه کارشناسی ارشد سعیده رحیمی شوازی در گروه روان شناسی عمومی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم است. بنابر اظهار نویسندگان، این پژوهش حامی مالی نداشته است
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان به‌طور یکسان در اجرا و انجام این تحقیق مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
امروزه گرایش به اعتیاد یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بهداشت عمومی و اقتصادی‌اجتماعی و یک بیماری همه‌گیر در سرتاسر جهان است [1، 2]. گرایش به اعتیاد یکی از انواع رفتارهای پرخطر است که می‌توان آن را به‌عنوان یک بیماری روانی‌اجتماعی در حال تحول مزمن در نظر گرفت که ابعادی را شامل می‌شود که هم درونی و هم خارج از فرد است [3]. طبق آخرین گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در سال 2022، حدود 284 ملیون نفر بین سنین15 تا 64 در سال 2020 در سرتاسر جهان مواد مخدر مصرف کرده‌اند که 26 درصد نسبت به دهه گذشته افزایش داشته است [4]. همچنین در گزارشی اعلام کرده ایران بیشترین مردم وابسته به مواد مخدر نسبت به جمعیت، در میان کشورهای جهان را داراست [5]. یکی از قشرهایی که مصرف مواد مخدر در بین آن‌ها رواج دارد، دانشجویان هستند. در مطالعات بسیاری، زندگی دانشجویی دوره‌ای تنش‌زا و محیط دانشگاهی، محیطی تنش‌زا معرفی شده است و بررسی‌های همه‌گیرشناسی حاکی از روند رو به افزایش مصرف سیگار، مشروبات الکلی و سایر مواد مخدر در بین دانشجویان است [6، 7]. برآوردها از تعداد معتادین و سوءمصرف‌کنندگان مواد مخدر در ایران حاکی از وجود حدود 2 میلیون نفر معتاد است. میزان شیوع مصرف مواد در بین دانشجویان به ترتیب مربوط به مشروبات الکلی 633/0 درصد، سیگار و قلیان 523/0 درصد، حشیش 455/0 درصد، تریاک 399/0 درصد، قرص اکستازی 288/0 درصد و هروئین 155/0 درصد بوده است [8]
تحقیقات نشان داده است محیط فرهنگی‌اجتماعی، عوامل زیستی، عوامل بین‌فردی و خانوادگی و عوامل روانی‌رفتاری مانند جهت گیری مذهبی متغیرهای پیش‌بینی‌کننده اعتیاد هستند [6]. یکی از مؤلفه‌های با‌اهمیت در سلامت افراد کیفیت زندگی است. کیفیت زندگی مفهوم وسیعی است که همه ابعاد زندگی، از‌جمله سلامت روانی، اجتماعی و محیطی را در‌بر می‌گیرد و می‌تواند پیش‌بینی‌کننده اعتیاد در افراد باشد [9، 10]. کیفیت زندگی عبارت است از برداشت هر شخص از وضعیت سلامت خود و میزان رضایت از این وضعیت. امروزه کیفیت زندگی در نقطه مقابل کمیت قرار گرفته است [11]. همچنین کیفیت زندگی یک مفهوم چندبعدی به معنای ارزیابی ذهنی از وضعیت زندگی است [12] که فراتر از سلامت و شامل 2 بخش توانایی اجرای فعالیت‌های روزمره (همان سلامت جسمی، روانی و اجتماعی و رضایت از سطوح عملکرد در زندگی) [13] و قرار گرفتن در معرض عوامل اضطراب‌زا به مدت طولانی است که می‌تواند تأثیرات منفی بسیاری بر سلامت جسمی و روانی افراد بگذارد [14].
گفته می‌شود دانشجویانی که درک بهتری از کیفیت زندگی خود دارند در زمینه‌های علمی و برخی از فعالیت‌های خارج دانشگاهی نیز فعال‌تر هستند. محققان نیز در بررسی کیفیت زندگی افراد دچار مصرف مواد مخدر دریافتند میزان عملکرد شناختی، سطح فعالیت اجتماعی و حس سلامت عمومی در آن‌ها کمتر و وضعیت سلامت جسمانی، مانند میزان بروز نشانه‌های جسمانی و اختلال خواب آن‌ها بیشتر است [15، 16].
از دیگر مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامتی افراد سواد سلامت است. امروزه سواد سلامت به‌عنوان یک مسئله جهانی مطرح است. شواهد نشان می‌دهند سواد سلامت پایین ممکن است با رفتارهای خطر‌پذیر سلامتی، مانند سیگار کشیدن و مصرف مشروبات الکلی یا مصرف مواد همراه باشد. سواد سلامت به توانایی فرد برای کسب، پردازش و درک اطلاعات و خدمات اولیه سلامت و استفاده از آن‌ها برای تصمیم‌گیری مناسب سلامت اشاره دارد و در حال حاضر، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد بهبود در سواد سلامت به بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند [17-19].
همچنین شاید بتوان گفت سواد سلامت یکی دیگر از عوامل پیش‌بینی‌کننده گرایش به اعتیاد در دانشجویان است [20]. بنابراین با‌توجه‌به مطالب ذکر‌شده و درجهت شناسایی عوامل پیش‌بینی‌کننده گرایش به اعتیاد و به‌منظور کنترل و پیشگیری از گرایش جوانان به اعتیاد، به خصوص دانشجویان که از اقشار تحصیل‌کرده جامعه هستند و با‌توجه‌به اینکه مطالعات محدودی در این زمینه توسط محقق یافت شد، مطالعه حاضر با هدف پیش‌بینی گرایش به اعتیاد براساس کیفیت زندگی و سواد سلامت در دانشجویان انجام شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از‌نظر هدف، کاربردی و از‌نظر ماهیت، مقطعی (توصیفی‌تحلیلی) است که به‌صورت پیمایشی و با ابزار پرسش‌نامه و با روش همبستگی انجام شد. جامعه آماری مطالعه‌شده در این پژوهش شامل تمامی دانشجویان پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم در سال تحصیلی 1401-1402 بود که تعداد آن‌ها بنابر آمار کسب‌شده از مسئولین آموزش دانشگاه 5310 نفر بود. نمونه آماری براساس فرمول کوکران 358 نفر بود و از روش نمونه‌گیری ساده براساس جدول اعداد تصادفی برای انتخاب آزمودنی‌ها بهره گرفته شد. معیارهای ورود به مطالعه، شامل تمایل برای همکاری با پژوهشگر، نداشتن مشکلات جسمانی و عدم سابقه بیماری‌های روانی بود که براساس سؤالات پرسش‌نامه مورد بررسی قرار گرفت. معیارهای خروج از مطالعه، شامل پاسخ‌دهی ناقص به ابزارها و عدم تمایل به ادامه شرکت در پژوهش بود. همچنین جهت رعایت اخلاق پژوهشی، رضایت‌نامه کتبی آگاهانه اخذ شد و پرسش‌نامه‌ها به‌صورت بی‌نام پاسخ داده شد و داده‌های حاصل از پرسش‌نامه‌های پژوهش فقط برای بررسی اهداف و فرضیه‌های پژوهش مورد تحلیل و استفاده قرار گرفت.
برای گردآوری داده‌ها از مقیاس گرایش به اعتیاد وید [21] استفاده شد. پرسش‌نامه آمادگی به اعتیاد توسط وید و بوچر در سال 1992 ساخته شد و تلاش‌هایی در جهت تعیین روایی آن در کشور ایران صورت گرفته است. پرسش‌نامه آمادگی به اعتیادIAPS با‌توجه‌به شرایط روانی‌اجتماعی جامعه ایرانی توسط یدالله زرگر (1385) ساخته شد [22]. این پرسش‌نامه از 2 مقیاس تشکیل شده و دارای 36 سؤال به اضافه 5 سؤال دروغ‌سنج است. نمره‌گذاری هر سؤال بر روی یک پیوستار از صفر (کاملاً مخالفم) تا 3 (کاملاً موافقم) است. این شیوه نمره‌گذاری در سؤالات شماره 33، 21، 15 و 12 معکوس است. این پرسش نامه دارای مقیاس دروغ‌سنج است که شامل سؤالات شماره 33، 21، 15، 12 می‌شود. برای به دست آوردن امتیاز کلی پرسش‌نامه باید مجموع امتیازات تک‌تک سؤالات (به غیر از مقیاس دروغ‌سنج) را با هم جمع کرد. این نمره دامنه‌ای از صفر تا 108 را خواهد داشت. نمرات بالاتر به‌منزله آمادگی بیشتر فرد پاسخ‌دهنده برای اعتیاد است و بر‌عکس. در مطالعه زرگر پایایی مقیاس با استفاده از روش آلفای کرونباخ 90/0 محاسبه شد ضریب آلفا برای عامل اول (فعال) 91 درصد و برای عامل دوم (منفعل) 75/0 درصد است [22].
برای آزمون و سنجش کیفیت زندگی، پرسش‌نامه کیفیت زندگی که دارای 26 سؤال است که سازمان بهداشت جهانی در سال 2000 آن را تهیه کرده است [23]. این پرسش‌نامه کیفیت زندگی کلی و عمومی فرد را می‌سنجد. این پرسش‌نامه به ارزیابی 4 دامنه از کیفیت زندگی افراد پرداخته است: 1.سلامت جسمی؛ 2. سلامت روان‌شناختی؛ 3. روابط اجتماعی؛ 4. محیط اجتماعی. روایی و پایایی این پرسش‌نامه توسط افلاکی فرد و همکاران [24] ازطریق پایایی آزمون‌بازآزمون برای زیرمقیاس‌های سلامت جسمی 77/0، سلامت روانی 77/0، روابط اجتماعی 75/0 و سلامت محیط 85/0 به دست آمد و مورد تأیید قرار گرفت.
برای سنجش مقیاس سواد سلامت، از مقیاسی که توسط منتظری و همکاران [25] طراحی شده است استفاده شد که دارای 33 سؤال 5 گزینه‌ای است و شامل این 5 مقیاس است: دسترسی (6 گویه)، مهارت خواندن (4 گویه)، فهم (7 گویه)، ارزیابی (4 گویه) و تصمیم‌گیری و کاربرد اطلاعات سلامت (12 گویه). روایی سازه این پرسش‌نامه با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی و پایایی آن با محاسبه ضریب همبستگی درونی آن ارزیابی شده است. میزان آلفای کرونباخ گویه‌ها در سازه‌های ذی‌ربط نیز قابل‌قبول است (72/0 تا 89/0) و از این حیث پایایی پرسش‌نامه نیز تأیید شده است.
برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 و از روش‌های آماری رگرسیون چندگانه به روش هم‌زمان و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. سطح معناداری در تمام تحلیل‌های آماری معادل (05/p<0) در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
یافته‌های پژوهش نشان داد از میان نمونه‌ها 6/50 درصد (181 نفر) کمتر از 25 سال سن دارند و 6/62 درصد (224 نفر) مجرد و بیشتر آنان در مقطع تحصیلی کارشناسی 2/61 درصد (219 نفر) و همچنین اکثریت دانشجویان در این پژوهش بیکار 4/53 درصد (191 نفر) بودند.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد میانگین و انحراف معیار نمره کیفیت زندگی (کل) و سواد سلامت (کل) و گرایش به اعتیاد به ترتیب 890/6 ±42/80، 570/3 ±20/112 و 242/3 ±18/92 است (جدول شماره 1).
طبق جدول شماره 2، مقدار ضریب همبستگی پیرسون بین سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی و محیط اجتماعی به ترتیب برابر با 190/0-r=، 001/P=0؛ 166/0-r=، 002/P=0؛ 200/0-r=، 005/0 P= به دست آمده است. بنابراین بین سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی و محیط اجتماعی با گرایش به اعتیاد، همبستگی منفی و معناداری وجود دارد. همچنین مقدار ضریب همبستگی پیرسون بین دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری با گرایش به اعتیاد به ترتیب 133/0- r=، 035/P=0؛ 175/0- r= ،006/P=0؛ 206/0- r=،001/P=0؛ 119/0-r=، 036/P=0 به دست آمده است. بنابراین بین دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری با گرایش به اعتیاد همبستگی منفی و معناداری وجود دارد.
طبق جدول شماره 3، سلامت جسمی، سلامت روان شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی با ضریب رگرسیونی به ترتیب برابر با 165/0-r=، 001/P=0؛ 120/0- r=، 001/P=0؛ 231/0-r=، 002/P=0 و 127/0-r=، 012/P=0 همبستگی منفی و معناداری با گرایش به اعتیاد دارند (05/p<0). بنابراین به ازای هر واحد که به سلامت جسمی، سلامت روان شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی افزوده می‌شود به ترتیب به میزان 165/0، 120/0، 231/0 و 127/0 گرایش به اعتیاد کاهش می‌یابد. به علاوه، دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری با ضریب رگرسیونی به ترتیب برابر با 238/0-r=، 021/P=0؛ 280/0-r=، 008/P=0؛ 340/0-r=، 001/P=0 و 211/0-r=، 040/P=0 همبستگی منفی و معناداری با گرایش به اعتیاد دارند (05/p<0). بنابراین به ازای هر واحد که به دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری افزوده می‌شود به ترتیب به میزان 238/0، 280/0، 340/0 و 211/0 گرایش به اعتیاد کاهش می‌یابد. از بین متغیرهای پژوهش، فهم (183/0- β =) در پیش‌بینی گرایش به اعتیاد در رتبه اول قرار دارد.
بحث
نتایج مطالعه نشان می‌دهد زیرمقیاس‌های کیفیت زندگی (سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی) و زیرمقیاس‌های سواد سلامت (دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری) پیش‌بینی‌کننده گرایش به اعتیاد هستند. در این راستا، علی‌اکبری دهکردی و همکاران [26] در پژوهشی به تعیین پیش‌بین‌های ابتلا به سوء‌مصرف مواد روستاییان مهاجر پرداختند. نتایج نشان داد فقط مؤلفه کیفیت زندگی می‌تواند سوء‌مصرف مواد زنان و مردان روستایی مهاجر را پیش‌بینی کند که با یافته مذکور همسو است.
ماکسیموویچ و همکاران [27] در پژوهشی به ارتباط ویژگی‌ها و کیفیت زندگی مصرف‌کنندگان مواد و مراقبان آن‌ها پرداختند. نتایج نشان داد مصرف‌کنندگان مواد در مقایسه با مراقبین خود کیفیت زندگی پایین‌تری در حوزه سلامت داشتند و از اشکال شدید افسردگی رنج می‌بردند که با یافته مذکور همسو است لوگوبونی و همکاران [28] در پژوهشی به ارتباط اختلال کم‌توجهی / بیش فعالی و کیفیت زندگی بزرگسالان در مصرف‌کنندگان بنزودیازپین با دُز بالا و مصرف‌کنندگان مواد مخدر پرداختند. نتایج نشان داد کیفیت زندگی در مصرف‌کنندگان دُز بالای بنزودیازپین‌ها بدتر از جمعیت عموم افراد بود که با یافته مذکور همسو است. تران و همکاران [29] در پژوهشی به تغییرات در کیفیت زندگی و عوامل مرتبط با آن در بین مصرف‌کنندگان مواد مخدر غیرقانونی در استان‌های کوهستانی ویتنام پرداختند. نتایج نشان داد تغییرات قابل‌توجهی در هر 4 بعد کیفیت زندگی (سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی) در مصرف‌کنندگان مواد مخدر وجود داشت که با یافته فوق همسو است.
وانگ و همکاران [30] در پژوهشی به بررسی رابطه بین تکانشگری، ویژگی‌های مصرف چندگانه دارو و کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به اختلال مصرف متامفتامین پرداختند. نتایج نشان داد ویژگی‌های مختلف مصرف مواد به‌طور معنی‌داری با حداقل یک حوزه کیفیت زندگی مرتبط بود که با یافته مذکور همسو است. واسیلیف و همکاران [31] در پژوهشی به بررسی اضطراب، افسردگی و کیفیت زندگی در میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی دارای ایدز در اوکراین پرداختند. نتایج نشان داد اکثر بیماران دارای مشکلات سلامت روان هستند. همچنین کیفیت زندگی این افراد از سطح پایین برخوردار بود که با یافته مذکور همسو است.
در تبیین یافته مذکور می‌توان گفت کیفیت زندگی به‌عنوان درک فرد از موقعیت خویش در زندگی شناخته می‌شود که تحت تأثیر فرهنگ و سیستم ارزشی افراد است. کیفیت زندگی به معنای ادراکی که فرد از وضعیت خود است با‌توجه‌به نظام‌های فرهنگی و ارزشی، اهداف، انتظارات و معیارهای بافتی که در آن زندگی می‌کند. این اهداف و معیارها شامل نگرش فرد به سلامتی فیزیکی، وضعیت روحی و روانی و سطوح استقلال، ارتباطات اجتماعی، وابستگی‌های شخصی و تعامل با شرایط محیط است، بنابراین این کیفیت می‌تواند در محیط‌های متفاوت، تغییر کند و احتمالاً زندگی دانشجویی براساس ویژگی‌هایی که دارد می‌تواند استرس‌هایی را برای دانشجو در پی داشته باشد و زمانی که دانشجو تنش‌های محیطی زیادی داشته باشد به رفتارهای ناسازگارانه متمایل شده و برای رهایی از این شرایط به عواملی روی خواهد آورد که آرامش بیشتری را برای وی فراهم کند و در‌نتیجه گرایش بیشتری به اعتیاد خواهد داشت، در‌نتیجه می‌توان دریافت کیفیت زندگی توان پیش‌بینی گرایش به اعتیاد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم را دارد.
همچنین نتایج مطالعه نشان می‌دهد زیرمقیاس‌های سواد سلامت (دسترسی، مهارت خواندن، فهم، ارزیابی و تصمیم‌گیری) پیش‌بینی‌کننده گرایش به اعتیاد هستند. در این راستا، مسلمان و همکاران [17] در پژوهشی به پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد براساس سواد سلامت در دانشجویان دانشگاه پیام نور آمل در سال 1397-1398 پرداختند. نتایج نشان داد نمره کل سواد سلامت توانست به شکل منفی و معناداری 18 درصد واریانس آمادگی به اعتیاد را پیش‌بینی کند که با یافته مذکور همسو است. بروکی میلان و همکاران [32] در پژوهشی به تعیین نقش حمایت اجتماعی، سلامت معنوی و سواد سلامت در پیش‌بینی گرایش به رفتارهای پرخطر در نوجوانان پرداختند. نتایج نشان داد سواد سلامت با گرایش به رفتارهای پرخطر در نوجوانان رابطه معنادار منفی داشت که با یافته مذکور همسو می‌باشد. آبا و همکاران [33] در پژوهشی به شناسایی رابطه بین سطح سواد سلامت و مصرف مواد مخدر در زنان باردار پرداختند. نتایج نشان داد افزایش سطح سواد سلامت زنان باردار بر رفتار مصرف مواد مخدر آن‌ها تأثیر مثبت دارد که با یافته مذکور همسو است.
در تبیین یافته پیش‌گفته می‌توان گفت سواد سلامت به افراد کمک می‌کند تا اطلاعات سلامتی را راحت‌تر به دست آورده و پردازش و درک کنند. همچنین آن‌ها را قادر می‌کند که تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشند. به نظر می‌رسد افراد دارای سواد سلامت پایین به احتمال کمتری اطلاعات نوشتاری و گفتاری ارائه‌شده توسط کادر بهداشتی‌درمانی را درک و کمتر به دستورات آنان عمل می‌کنند و در‌نتیجه وضعیت سلامتی ضعیف‌تری دارند. همچنین از‌آنجایی‌که افراد با سواد سلامت بالا اطلاعات بیشتری در‌مورد سلامت و عوامل مرتبط با آن دارند، بیشتر به انجام رفتارهای سالم اقدام می‌کنند و سبک زندگی سالم‌تری را در پیش می‌گیرند. رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت شامل رفتارهایی مانند تغذیه مناسب، ورزش منظم، پرهیز از رفتارهای پرخطر و مصرف مواد مخدر، محافظت در برابر حوادث، تشخیص به‌موقع بیماری‌ها، کنترل عواطف و افکار، کنار آمدن با استرس و مشکلات زندگی، استقلال، سازگاری و اصلاح روابط بین‌فردی است. در‌حقیقت سواد سلامت کافی منجر به افزایش سبک زندگی سالم در بین اقشار مختلف جامعه خواهد شد.
نتیجه‌گیری
کیفیت زندگی (سلامت جسمی، سلامت روان‌شناختی، روابط اجتماعی و محیط اجتماعی) و سواد سلامت (دسترسی، مهارت خواندن، فهم و تصمیم‌گیری) توان پیش‌بینی گرایش به اعتیاد دانشجویان را دارند. اعتیاد با‌توجه‌به ماهیت پیش‌رونده‌ای که دارد به‌تدریج در همه ابعاد زندگی فردی، اجتماعی، تحصیلی و کاری اختلال ایجاد می‌کند و با ایجاد تغییر در رفتار، عزت نفس،کار و روابط اجتماعی به‌طور‌کلی زندگی طبیعی فرد را تغییر می‌دهد و این تغییرات به کاهش کیفیت زندگی منجر می‌شود. همچنین سواد سلامت عنصر مهمی در افزایش توانایی فرد برای شرکت در فعالیت‌های سلامت‌محور است و نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و روان‌شناختی دارد. در‌تیجه با افزایش سواد سلامت میزان گرایش به اعتیاد دانشجویان کاهش می‌یابد. بنابراین پیشنهاد می‌شود تا مسئولین آموزشی به‌منظور کاهش گرایش به اعتیاد در دانشجویان به نقش کیفیت زندگی نیز توجه لازم را داشته باشند و با تدوین برنامه‌هایی به افزایش کیفیت زندگی دانشجویان کمک کنند. جهت پیشگیری از اعتیاد لازم است اطلاعات و آگاهی لازم به دانشجویان در‌زمینه اعتیاد داده شود تا از سواد سلامت بالاتری در این زمینه برخوردار شوند. همچنین شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر، سازمان بهزیستی، دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و معاونت پیشگیری از جرم قوه قضائیه با استفاه از نتایج این پژوهش و پژوهش‌های مشابه اقدام به تولید بسته‌های آموزشی مهارت‌های ویژه برای دانشجویان کنند و با کمک متخصصان خبره و توانمند به آموزش دانشجویان بپردازند.
از محدودیت‌های مربوط با این پژوهش این بود که مطالعه روی دانشجویان پسر انجام شد که محدودیت‌هایی را در امکان تعمیم آن ایجاد می‌کند. همچنین می‌توان به جمع‌آوری اطلاعات براساس مقیاس‌های خود‌گزارش‌دهی (پرسش‌نامه) اشاره کرد، چرا‌که این گزارش‌ها به دلیل دفاع‌های ناخودآگاه، تعصب در پاسخ‌دهی، شیوه‌های معرفی شخصی و به‌طور‌کلی مطلوبیت اجتماعی مستعد تحریف هستند. پیشنهاد می‌شود مطالعات مشابهی روی دانشجویان دختر و سایر گروه‌های هدف انجام پذیرد و در پژوهش‌های آتی علاوه بر پرسش‌نامه از روش‌های دیگر جمع‌آوری داده‌ها همچون مصاحبه و مشاهده نیز استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله حاصل پایان‌نامه مصوب با کد ID:162674702 از دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم است. پس از بیان اهداف و فرایند مطالعه برای شرکت‌کنندگان رضایت آن‌ها برای شرکت در پژوهش جلب شد و به آن‌ها در‌مورد رعایت اصل رازداری و محرمانه ماندن اطلاعات و مختار بودن برای شرکت در مطالعه اطمینان داده شد.
حامی مالی
این مطالعه برگفته از پایان نامه کارشناسی ارشد سعیده رحیمی شوازی در گروه روان شناسی عمومی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم است. بنابر اظهار نویسندگان، این پژوهش حامی مالی نداشته است
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان به‌طور یکسان در اجرا و انجام این تحقیق مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1402/12/4 | پذیرش: 1403/5/28 | انتشار: 1403/2/10
دریافت: 1402/12/4 | پذیرش: 1403/5/28 | انتشار: 1403/2/10
فهرست منابع
1. Gizaw AT, Amdisa D, Lemu YK. Predictors of substance use among Jimma University instructors, Southwest Ethiopia. Subst Abuse Treat Prev Policy. 2020; 15(1):1-10. [DOI:10.1186/s13011-019-0248-8] [DOI:10.1186/s13011-019-0248-8]
2. Zhang J, Liu W, Shi L, Liu X, Wang M, Li W, et al. The effects of drug addiction and detoxification on the human oral microbiota. Microbiol Spectrum. 2023; 11(2):e03961-22. [DOI:10.1128/spectrum.03961-22] [DOI:10.1128/spectrum.03961-22]
3. Smith MA. Social learning and addiction. Behav Brain Res. 2021; 398:112954. [DOI:10.1016/j.bbr.2020.112954] [DOI:10.1016/j.bbr.2020.112954]
4. Saadati M, Jafari F, Ghofrankhah A, Ashayeri T. [Sociological study of the relationship between social capital and the consumption of addictive substances (case study: Youth of Qazvin city) (Persian)]. J Soc Probl Iran. 2023; 13(2):209-28. [DOI:10.22059/ijsp.2023.92833]
5. Zargham Hajebi M. [Prediction of preparedness for drug dependence on family functions and early maladaptive schema (Persian)]. Fam Couns Psychother. 2019; 8(2):147-64. [DOI:10.22034/fcp.2019.61021]
6. kamkar S, Farrokhi N, Salimi Bajestani H, Mardani Rad M. [Developing and testing of the causal model of students' addiction potential based on distress tolerance and differentiation with the mediating role of alexithymia (Persian)]. Res Addict. 2020; 14(55):29-46. [DOI:10.29252/etiadpajohi.14.55.29] [DOI:10.29252/etiadpajohi.14.55.29]
7. Aliakbarzade Arani Z, Salmani S, Biderafsh A. [The study of relationship between life satisfaction and tendency to addiction in students of Qom University of Medical Sciences (Iran) (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2019; 13(6):78-86. [DOI:10.29252/qums.13.6.78] [DOI:10.29252/qums.13.6.78]
8. Torkmani H, Motlagh MG, Shad BI, Mohammadipour M. [Predicting the tendency of the university students to addiction: The role of initial maladaptive schemas and emotion cognitive regulation (Persian)]. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2022; 20(1):69-80. [Link]
9. Fathalikhani M, Sharbafchi MR, Hajializadeh K. [The effectiveness of Resilience training on quality of life, self-efficacy and problem-solving skills in substance-dependent adolescents (Persian)]. J Adolesc Youth Psychol Stud. 2023; 4(4):144-51. [DOI:10.61838/kman.jayps.4.4.14] [DOI:10.61838/kman.jayps.4.4.14]
10. Namazi S. [The prediction of attitude toward addition and drug-related disorders in students in kermanshah based on the role of religious attitude and quality of life (Persian)]. J Pizhūhish dar dīn Va Salāmat. 2020; 6(2):62-72. [Link]
11. Molaei Yasavoli M, Ghanbari Z, Molaei Yasavoli H, Khajavi D. The structural model to explain the quality of life Students based on the combination of physical, social physique anxiety and mental health. Knowl Res Appl Psychol. 2019; 20(4):79-88. [Link]
12. Kim CJ, Park HR, Schlenk EA, Kang SW, Seo EJ. The moderating role of acculturation mode on the relationship between depressive symptoms and health-related quality of life among international students in Korea. Arch Psychiatr Nurs. 2019; 33(6):192-7. [DOI:10.1016/j.apnu.2019.08.003] [DOI:10.1016/j.apnu.2019.08.003]
13. Coens C, Pe M, Dueck AC, Sloan J, Basch E, Calvert M, et al. International standards for the analysis of quality-of-life and patient-reported outcome endpoints in cancer randomised controlled trials: Recommendations of the SISAQOL Consortium. Lancet Oncol. 2020; 21(2):e83-96. [DOI:10.1016/S1470-2045(19)30790-9] [DOI:10.1016/S1470-2045(19)30790-9]
14. Anshasi HA, Fawaz M, Alhalalmeh S, Ahmad WQ, Tassi A. Nurses' stressors and their quality of life: A study on nurses caring for older patients. Nurs Open. 2020; 7(6):1698-706. [DOI:10.1002/nop2.553] [DOI:10.1002/nop2.553]
15. Shahmohammadi M, Taghiloo S. [Prediction of life quality based on behavioral activatorinhibitor systems and adulthood hyperactivity in male drug abusers (Persian)]. J Appl Psychol. 2019; 13(1):33-53. [DOI:10.29252/apsy.13.1.33]
16. Rahaei Z, Yarmohammadi P, Fatahi E, Mehri H, Kasiri N. [The relationship between demographic variables with general health and quality of life in students of Islamic Azad University, Sabzevar Branch, Iran (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2015; 9(10):40-7. [Link]
17. Mosalman M, Mikaeli N, Mahdavi A. [Predicting addiction readiness based on health literacy in students (Persian)]. Sci Q Res Addict. 2021; 15(59):43-64. [DOI:10.52547/etiadpajohi.15.59.43] [DOI:10.52547/etiadpajohi.15.59.43]
18. Li S, Cui G, Yin Y, Wang S, Liu X, Chen L. Health-promoting behaviors mediate the relationship between eHealth literacy and health-related quality of life among Chinese older adults: A cross-sectional study. Qual Life Res. 2021; 30:2235-43. [DOI:10.1007/s11136-021-02797-2] [DOI:10.1007/s11136-021-02797-2]
19. Khodaparast S, Farajpour Pirbasti M, Bakhshalipour V. [Investigating the correlation between health literacy and mental health and quality of life indicators of inactive elderly in Lahijan City in 2021 (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2021; 15(9):618-27. [DOI:10.32598/qums.15.9.2411] [DOI:10.32598/qums.15.9.2411]
20. Rolová G, Barták M, Rogalewicz V, Gavurová B. Health literacy in people undergoing treatment for alcohol abuse-A pilot study. Kontakt. 2018; 20(4):e394-400. [DOI:10.1016/j.kontakt.2018.09.003] [DOI:10.1016/j.kontakt.2018.09.003]
21. Weed NC, Butcher JN, McKenna T, Ben-Porath YS. New measures for assessing alcohol and drug abuse with the MMPI-2: The APS and AAS. J Pers Assess. 1992; 58(2):389-404. [DOI:10.1207/s15327752jpa5802_15] [DOI:10.1207/s15327752jpa5802_15]
22. Zargar Y, Najarian B, Na'ami A. [Investigating the relationship between personality characteristics (excitement, assertiveness, and psychological hardiness), religious attitude and marital satisfaction with drug addiction preparation (Persian)]. J Educ Psychol. 2009; 15(1):99-120. [Link]
23. Nejat S, Montazeri A, Holakouie Naieni K, Mohammad K, Majdzadeh S. The World Health Organization quality of Life (WHOQOL-BREF) questionnaire: Translation and validation study of the Iranian version. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2006; 4(4):12-1. [Link]
24. Aflakifard H, Izadpanah M. [Quality of life and happiness of mother-headed families and mothers in present study Ghyrsrprst (Persian)]. Q J Woman Soc. 2019; 10(38):303-18. [Link]
25. Montazeri A, Tavousi M, Rakhshani F, Azin SA, Jahangiri K, Ebadi M, et al. [Health literacy for Iranian adults (HELIA): development and psychometric properties (Persian)]. Payesh. 2014; 13(5):589-99. [Link]
26. Aliakbari Dehkordi H, Estelaji A, Faraji Rad A. The role of quality of life in predicting substance abuse. Iran J Health Psychol. 2021; 4(2):59-68. [DOI:10.30473/ijohp.2021.54080.1103]
27. Maksimovic JM, Sbutega OB, Pavlovic AD, Vlajinac HD, Kavecan II, Vujcic IS, et al. Characteristics and quality of life of substance users and their caregivers. Medicine. 2022; 101(31):e29699. [DOI:10.1097/MD.0000000000029699] [DOI:10.1097/MD.0000000000029699]
28. Lugoboni F, Bertoldi A, Casari R, Mantovani E, Morbioli L, Tamburin S. Adult attention-deficit/hyperactivity disorder and quality of life in high-dose benzodiazepine and related Z-drug users. Eur Addict Res. 2020; 26(4-5):274-82. [DOI:10.1159/000507852] [DOI:10.1159/000507852]
29. Tran BX, Moir M, Nguyen TMT, Do HN, Vu GT, Dang AK, et al. Changes in quality of life and its associated factors among illicit drug users in Vietnamese mountainous provinces: A 12-month follow-up study. Subst Abuse Treat Prev Policy. 2020; 15:23. [DOI:10.1186/s13011-020-00265-7] [DOI:10.1186/s13011-020-00265-7]
30. Wang Y, Zuo J, Hao W, Shen H, Zhang X, Deng Q, et al. Quality of life in patients with methamphetamine use disorder: Relationship to impulsivity and drug use characteristics. Frontiers in psychiatry. 2020; 11:579302. [DOI:10.3389/fpsyt.2020.579302] [DOI:10.3389/fpsyt.2020.579302]
31. Vasylyev M, Davtyan H, Denisiuk O, Jayaraj JC, Koval T, Piddubna A, et al. Anxiety, depression and quality of life among HIV positive injection drug users in Ukraine, 2017. J Infect Dev Ctries. 2019; 13:111S-7S. [DOI:10.3855/jidc.11295] [DOI:10.3855/jidc.11295]
32. Broki Milan H, Shaker Dolagh A, Khademi A. [The role of social support, spiritual health and health literacy in predicting the tendency to risky behaviors in adolescents (Persian)]. Sci J So Psychol. 2020; 8(special letter):11-20. [Link]
33. Aba YA, Basak T, Sevimli S. The relationship between health literacy and patterns of drug use in pregnancy. J Nurs Midwifery Sci. 2022; 9(2):116-23. [DOI:10.4103/jnms.jnms_79_21] [DOI:10.4103/jnms.jnms_79_21]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
